„Kiedy jednak bliżej podsunęłam rękę spojrzał najpierw na nią, potem na mnie, wziął owoc i jednocześnie ostrożnie przytrzymał mi rękę […] Nie trzeba było wtedy posiadać żadnej wiedzy , aby zrozumieć, że z jego strony, był to gest uspokojenia. Lekki uścisk palców powiedział mi – nie drogą rozumową, lecz sposobem bardzie pierwotnym, emocjonalnym – że nieprzebyta bariera wieków rozłącznej ewolucji człowieka i szympansa została na parę sekund przekroczona”. Jane Goodall.
Jane Goodall, jedna z najbardziej charyzmatycznych ekolożek, która spędziła większość swojego życia, chroniąc i obserwując szympansy przyjedzie do Polski. W ramach festiwalu „Doc Review” odbędzie się spotkanie z jej udziałem. To wszystko już w maju.
SYLWETKA
Ikona ekologii. Autorytet w dziedzinie nauki. Działaczka społeczna. Rzeczniczka na rzecz światowego pokoju. Propagatorka praw zwierząt i poszanowania przyrody. Brytyjska badaczka, zajmująca się prymatologią, etologią i antropologią. Pasję i zainteresowanie szympansami zamieniła w pierwsze tego typu poważne naukowe badania nad naczelnymi, a z czasem rozwinęła je w szeroko zakrojoną na całym świecie działalność na rzecz ochrony dziewiczej natury i podstawowych ludzkich wartości.
Od 1966 roku prowadzi badania nad szympansami w parku narodowym Gombe w Tanzanii, początkowo w ramach projektu, zapoczątkowanego przez kenijsko-angielskiego archeologa i paleontologa Louisa Leakeya, a następnie w ramach własnego pomysłu i inicjatywy.
Przyczyniła się do przełomu w badaniach nad szympansami. Odrzuciła tradycyjne naukowe metody w studiowaniu naczelnych i zamiast numerować zwierzęta nadawała im imiona Doprowadziła do poznania i zrozumienia procesów społecznego myślenia, uczenia się, działania i kultury szympansów. Pokazała jakie są odmienności pomiędzy nimi a szympansami bonobo, a co więcej – doprowadziła do włączenia obu gatunków oraz goryli do hominidów. Jednym z najważniejszych jej wkładów w dziedzinie prymatologii było odkrycie faktu, że szympansy posługują się narzędziami.
Obecnie zajmuje się głównie działalnością społeczną, w tym w szczególności na rzecz dzieci i ochrony przyrody. Jest przekonana, że podstawą pozytywnych zmian w świecie są tkwiące w każdym z nas radość, wiara i nadzieja. Z tym przesłaniem przez ponad 300 dni w roku podróżuje po całym świecie. Spotyka się z przedstawicielami władz, znanymi osobistościami świata polityki, sztuki i kultury, a także sponsorami, którzy finansują jej działalność. Udziela licznych wywiadów mediom, w związku z olbrzymim zainteresowaniem, jakie budzi jej osoba. Wygłasza także liczne wykłady i przemówienia. Znana jest jako inspirujący, szczery i charyzmatyczny mówca, który potrafi doprowadzić słuchaczy do łez. Wielu ludzi otwarcie przyznaje, że zarówno jej postać, jak i przesłanie doprowadziły do głębokiej przemiany ich życia.
Bardzo lubi młodych ludzi i ma z nimi doskonały kontakt. Szanuje ich poglądy, słucha opinii, które przekłada potem na praktyczne działania. Słynie jako rzecznik młodych ludzi. Z kolei młodzież darzy ją respektem nie tylko za pasję i zainteresowanie zwierzętami, lecz także za odwagę i niestrudzoną walkę o lepszy świat. To właśnie młodzi ludzie są zresztą głównym adresatem jej akcji. Dla nich powołała specjalistyczny ośrodek badawczy o nazwie Instytut Jane Goodall, program Roots & Shoots, a także liczne edukacyjne programy.
Obecnie każdą wolną chwilę poświęca na organizowanie programów i akcji na rzecz ochrony przyrody i szympansów, a także na nakłanianie ludzi w każdym wieku do aktywności i działań na rzecz poprawy świata. Jej ulubionym miejscem na ziemi jest Park Narodowy Gombe. Przyjeżdża tam kilka razy w roku aby naładować baterie i pobyć sam na sam z szympansami.
BIOGRAFIA:
Jane Goodall urodziła się 3 kwietnia 1934 w Londynie. Od dzieciństwa interesowała się przyrodą. Matka czytała jej książki o zwierzętach, a jej ulubioną zabawką był pluszowy szympans. Kiedy skończyła 10 lat pod wpływem książek o przygodach dr. Dolittle zaczęła interesować się zwierzętami. Marzyła o podróży do Afryki, ale rodziców nie było stać na jej sfinansowanie. Pierwszy raz wyjechała więc do Kenii za własne pieniądze w wieku 23 lat, pomimo trudności, jakie konserwatywne brytyjskie władze stwarzały wówczas młodym kobietom decydującym się na egzotyczne podróże.
Na Czarnym Lądzie asystowała w badaniach dr. Louisa Leakey’a, który, doceniając jej nietuzinkową osobowość, zaproponował jej pracę w rezerwacie. Dzięki temu mogła obserwować szympansy i poznawać ich zwyczaje. Po powrocie do Anglii kontynuowała pracę badawczą. W 1964 obroniła doktorat z etologii na Uniwersytecie w Cambridge. Promotorem był profesor Robert Hinde.
Googall badała szympansy w rezerwacie Gombe, nad brzegami jeziora Tanganika (dziś Tanzania). Stosowała niekonwencjonalne – jak na ówczesne czasy – metody badawcze. Z cierpliwością, determinacją i spokojem obserwowała zachowania zwierząt, które z czasem przyzwyczaiły się do jej obecności na tyle mocno, że zaczęły traktować ją obojętnie. Dzięki temu miała szansę wniknąć w ich świat i zbadać ich reakcje.
Pierwsze lata badań przyniosły zdumiewające odkrycia. W październiku 1960 roku Goodall odkryła, że szympansy posługują się narzędziami, które konstruują po to, aby łatwiej wydobywać termity z pni drzew. To odkrycie zmieniło obowiązujący dotąd pogląd, że człowieka od zwierząt odróżnia zdolność posługiwania się narzędziami. Goodall jako pierwsza zauważyła również, że szympansy polują, używając narzędzi, a także, że mają złożone osobowości. Okazało się ponadto, że szympansy wykazują nie tylko empatię, lecz również zdolność do zabijania, złośliwości i wywoływania konfliktów, a więc w istocie są podobne do człowieka.
Goodall była pewna, że zwierzęta należy badać w ich własnym środowisku bowiem niewola determinuje u nich zachowania, które nie występują na wolności. Z tego przekonania zrodził się pomysł na nadawanie imion zwierzętom i traktowanie ich nie jak przedmiot, lecz podmiot badań. W efekcie miało to z kolei duży wpływ na postrzeganie naukowych eksperymentów. Upowszechniło również przekonanie o konieczności ochrony naturalnych warunków życia zwierząt, a co za tym idzie dziewiczej przyrody.
Niektórzy postrzegali badania Goodall jako bezsensowne i niekonstruktywne, ale w efekcie okazały się one owocne i pociągnęły za sobą zawodowy awans. W 1967 roku Goodall objęła stanowisko kierownika badań w Gombe Stream Research Center, gdzie pod koniec lat 60 – tych XX wieku zajmowała się również zachowaniami hien cętkowanych (Crocutta crocutta). W 1972 roku objęła stanowisko dyrektora badań ds. zachowań pawianów oliwkowych (Papio Anubis) w Gombe.
Goodall była i jest laureatką wielu prestiżowych nagród, w tym: nagrody J. Paula Getty’ ego “za pomoc milionom ludzi w zrozumieniu wagi ochrony dzikiej przyrody naszej planety”. Otrzymała również Medal Tanzanii, Medal Hubbarda (National Geographic Society), prestiżową Nagrodę Kyoto, Medal Life Science Benjamina Franklina, Medal UNESCO, a także nagrodę Alberta Schweitzera oraz dziesiątki innych wyróżnień.
Jej artykuły są publikowane w najbardziej prestiżowych czasopismach, a jej badania popularyzuje National Geographic. Goodall napisała również kilkanaście książek, a do najbardziej znanych należą: „Zabójcy bez winy” (wsp. aut. H. van Lawick, Londyn 1971), „W cieniu człowieka” (Boston 1971 – polskie wydanie: PWN, Warszawa 1974) oraz przetłumaczona na kilkanaście języków „Przez dziurkę od klucza. 30 lat obserwacji szympansów” (Boston 1990 – polskie wydanie: Prószyński i S-ka, Warszawa 1997). Jest również autorką książek dla dzieci, w których przełamuje negatywne stereotypy na temat zwierząt i uczy pozytywnego stosunku do natury.
Sukcesy, autorytet i sława pomogły Goodall powołać do życia Instytut Jane Goodall – edukacyjną placówkę badawczą, w której uczy młode pokolenie badaczy, jak również organizuje akcje, promujące ochronę zwierząt i przyrody. Atywnie wspiera także programy ochrony zwierząt, w tym Chimpanzee Guardian Project. Zapoczątkowane przez Goodall badania naukowe w Tanzanii są nadal kontynuowane.
POGLĄDY:
“Łatwo poddać się uczuciu beznadziei, gdy spojrzymy na to, co dzieje się wokół nas na świecie. Na niespotykaną wręcz skalę wymierają niektóre gatunki zwierząt, poważnie zaburzony jest ład przyrody, a w dodatku cały czas niszczymy naszą piękną planetę. Obawiamy się o źródła wody, a także o to, skąd w przyszłości będziemy czerpać energię – a ostatnio nasz rozwinięty technicznie świat pogrążył się w ekonomicznym kryzysie. Ale pomimo tych wszystkich przeciwności cały czas mam nadzieję, którą opieram na czterech filarach.
Ludzki umysł
Po pierwsze, musimy zmierzyć się z problemami, które nas przerażają. Musimy uwierzyć, że na ziemi da się przeżyć. Oczywiście możemy w tym przypadku użyć naszych zdolności do rozwiązywania problemów. Możemy również wykorzystać nasz umysł i wymyślić sposób życia w zgodzie z naturą. Wiele firm wprowadziło do swych działań ekologiczne myślenie. Miliony ludzi na całym świecie realizują hasło, w myśl którego każdy z nas jest odpowiedzialny za środowisko w którym żyjemy, a także za naszych potomnych. Gdziekolwiek jestem spotykam ludzi, którzy potrafią dokonywać coraz mądrzejszych wyborów i tym samym stają się bardziej odpowiedzialni.
Nieustraszona ludzka dusza
Drugi powód do nadziei leży w nieposkromionej naturze ludzkiej duszy. Jest tyle ludzi, którzy marzą o niedościgłych ideach i – ponieważ nigdy się nie poddają – osiągają zamierzone cele zupełnie na przekór przeciwnościom losu. Torują też drogę, którą następnie podążają inni. Ostatnie wybory prezydenckie w USA są tego przykładem. W trakcie podróży po całym świecie spotykam wiele wspaniałych i cudownych osób, które mnie inspirują. Inspirują wszystkich, którzy znajdują się wokół nich.
Siła natury
Trzecim powodem do nadziei jest niesamowita wręcz siła natury. Odwiedziłam Nagasaki – miejsce wybuchu drugiej bomby atomowej, która zakończyła II wojnę światową. Naukowcy przewidywali, że nic nie urośnie w tym rejonie przez najbliższych 30 lat. Jednak nieoczekiwanie zieleń pojawiła się tam bardzo szybko. Przeżyło jedno młode drzewko. Obecnie jest już duże, ma olbrzymie pęknięcia i szpary, jest całe czarne w środku, ale nadal wypuszcza liście. Noszę jeden taki liść ze sobą i traktuję jako symbol nadziei. Stale obserwuję podobne przykłady odradzania się przyrody i zwierząt, szczególnie tych gatunków, które są na skraju wyginięcia.
Determinacja młodych
Ostatni powód do nadziei tkwi w niesamowitej wręcz energii, a także entuzjazmie i zaangażowaniu młodych ludzi, żyjących na całym świecie. Gdy tylko dowiadują się czym jest dziewicza przyroda i nabierają świadomości społecznych problemów od razu stają się częścią tego wielkiego dziedzictwa. Chcą naprawiać zło i oczywiście to robią – mają do tego naturalne prawo. To przecież do nich świat będzie należał jutro. To oni będą zajmować wiodące pozycje, staną się siłą roboczą, a w końcu i sami będą rodzicami. Przy odpowiedniej informacji i wsparciu młodzi – gdy tylko zobaczą, że to, co robią ma prawdziwy sens – mogą naprawdę zmienić ten świat. Nie powinniśmy więc lekceważyć siły i determinacji młodzieży.
Poznałam wielu młodych ludzi z zapalonymi oczami, którzy chcieli mi opowiedzieć, w jaki sposób zmieniają otoczenie, w którym żyją. I bez względu na to, czy robią coś zupełnie prostego, jak na przykład recykling lub segregacja śmieci, lub coś, co wymaga wysiłku, jak restaurowanie mokradeł i prerii albo zbieranie pieniędzy na lokalne schroniska dla psów, są dla mnie stałym źródłem inspiracji. Największym powodem do nadziei jest dla mnie duchowość i determinacja tych młodych ludzi. Oni doskonale wiedzą na czym polegają problemy tego świata i dysponują narzędziami do ich rozwiązania.
Tak więc wejdźmy w to nowe millenium z nadzieją, bez której nie pozostanie nam już nic innego tylko skonsumowanie ostatnich ziemskich zasobów, a potem obserwacja powolnej śmierci naszej planety. Miejmy wiarę w nas samych, w nasz intelekt, w naszego ducha, a także w młodych ludzi. Wykonujmy naszą pracę z miłością i współczuciem” – Jane Goodall.
INSTYTUT JANE GOODALL
W 1977 roku Jane Goodall powołała do życia edukacyjną placówkę badawczą o charakterze non profit, która miała kontynuować jej pionierskie badania nad zachowaniami szympansów, a także promować inicjatywy na rzecz szeroko rozumianej ochrony i poszanowania praw ludzi, zwierząt i przyrody.
Obecnie Instytut jest światowym liderem w dziedzinie ochrony szympansów i ich zwyczajów. Znany jest również z promowania wiedzy na temat natury i ekologii, zgodnie z głoszonym hasłem, że wiedza prowadzi do zrozumienia, a to z kolei zachęca ludzi do aktywnej działalności.
Instytut propaguje i wspiera w ludziach postawę otwartości na pozytywne zmiany w świecie. Słynie z prowadzenia innowacyjnych programów na rzecz zachowania dziewiczej przyrody w Afryce oraz ze skierowanej do młodzieży ekologiczno – humanitarnej inicjatywy pod nazwą Roots & Shoots. Instytut realizuje również mniejsze projekty badawcze w Tanzanii, Ugandzie, Kongo i Gwinei, które stanowią przedłużenie programu badawczego, zapoczątkowanego przez Jane Goodall.
PROGRAM ROOTS & SHOOTS
“Korzenie to taka część roślin, która wije się pod ziemią, ale stanowi doskonały fundament. Pędy wydają się słabe, ale pod wpływem światła mogą rozsadzić nawet ścianę z cegieł. Wyobraźcie sobie, że ściany z cegieł to wszystkie problemy, z którymi borykamy się na naszej planecie. Setki tysięcy korzeni i pędów, setki tysięcy młodych ludzi na ziemi mogą przełamać te ściany. Możemy zmienić nasz świat!”.
Dr. Jane
Roots & Schoots to zainicjowany przez Jane Goodall i skierowany do młodzieży program, który ma umożliwiać pozytywne zmiany w świecie, zarówno te na rzecz społeczności, jak przyrody oraz zwierząt. Główną ideą jest tu połączenie dziesiątek tysięcy młodych ludzi w prawie 100 krajach w rodzaj wspólnotowej sieci, której celem jest współdziałanie na rzecz stworzenia lepszych warunków życia na ziemi. Młodzi identyfikują problemy, z jakimi borykają się w swoim otoczeniu, a następnie podejmują kroki w celu ich rozwikłania. Dzięki interaktywnej stronie internetowej, a także prowadzonym przez młodych ludzi licznym aktywnym kampaniom członkowie Roots & Shoots działają w różnych częściach świata.
Co decyduje o unikalności programu Roots & Shoots?
– Roots & Shoots jest wynikiem wyjątkowego pomysłu dr. Jane Goodall, znanej prymatolożki, działaczki na rzecz ochrony środowiska i ludzkości. Główną ideą jest tu wiara, że młodzi wyedukowani i zachęceni do działania ludzie, gdy zorientują się, że to, co robią ma naprawdę sens, mogą zmienić świat. Ten silny przekaz nadziei inspiruje każdego. Program – adresowany do przyszłych liderów – nie tylko motywuje młodych do poznania palących spraw, z którymi borykają się lokalne i globalne społeczności, ale również pomaga wymyślić, poprowadzić i wprowadzić w życie własne projekty jako sposób na rozwiązanie problemów.
– Dzięki Roots & Shoots jest tyle możliwości ile wymyśli ludzka wyobraźnia! Ten elastyczny projekt pozwala członkom programu realizować projekty, które odpowiadają indywidualnym i grupowym potrzebom. Działają oni na całym świecie, wszędzie tam, gdzie ludzi łączy wspólna potrzeba zmian: w klasach, szkołach, sąsiedztwie, obozach dla uchodźców, zoo, w grupach aktywistów, itp. Ta silna, napędzana młodością sieć stwarza mobilne i wspierające się środowisko, w którym młodzi i starsi spotykają się inspirując się wzajemnie, wymieniając poglądy, a także uczestnicząc w wyjątkowych wydarzeniach i globalnych akcjach.
– Roots & Shoots oferuje bogactwo środków i szeroką sieć możliwości zarówno dla dzieci, jak i nastolatków, rodziców, edukatorów, kolegów ze szkół, liderów grup i wszelkich innych zwolenników. Ten unikalnie zaprojektowany program łączy ze sobą ludzi w różnym wieku, różnych ras, kultur, religii i o różnym ekonomicznym pochodzeniu. Tworzy wibrującą globalną sieć, oferując jednocześnie szansę każdej indywidualnej jednostce na dokonanie pozytywnych zmian w świecie.
oprac. na podstawie materiałów organizatorów spotkania z Goodall.