Zarys historii Etiopii

afryka.org Czytelnia Poznaj Afrykę! Zarys historii Etiopii

Etiopia to kraj, który może poszczycić się historią liczącą blisko trzy tysiące lat. Jest najstarszym niepodległym państwem w Afryce i jednym z najstarszych na świecie. Początki istnienia państwa etiopskiego związane są z wieloma legendami, które świadczą o jego wyjątkowości i oryginalności. Dla Etiopczyków niezwykle ważne są losy pierwszego cesarza Menelika I, który według legendy był synem królowej Saby-Mekady i króla Salomona. Właśnie od niego wywodzą się pozostali władcy Etiopii, nazywani „nyguse negest”, czyli „władcami- władców”. Miasto Aksum, od którego wywodzi się istnienie państwa etiopskiego do dziś stanowi święte miejsce pielgrzymek wyznawców chrześcijaństwa etiopskiego.

Ważną cezurę w dawnej historii kraju stanowi przyjęcie przez króla Ezana chrześcijaństwa w IV w., bowiem jest to wydarzenie, które zdeterminowało cały późniejszy rozwój państwa i kultury etiopskiej. Kościół Etiopski zyskał na znaczeniu w XIV w., kiedy to stał się potężną siłą ekonomiczną, mającą coraz większe aspiracje polityczne. Od tegoż czasu cesarzowie musieli zawsze dbać o dobre relacje z duchowieństwem, często wręcz podporządkowywać się ich decyzjom. Od XIV w. pogarszają się stosunki chrześcijańskiej Etiopii z otaczającymi ją sułtanatami muzułmańskimi. Etiopia walczyła z ekspansją muzułmańską skutecznie, choć stoczyła w imię obrony swego wyznania wiele wojen.

Kościół Etiopski sukcesywnie bronił się także przed próbami podporządkowania go Rzymowi. W XVI w. przybyli do Etiopii portugalscy jezuici, którzy chcieli przekonać Etiopczyków do katolickiej nauki teologicznej, jednak ich misja nie powiodła się. Obecnie od 1959 r. Ortodoksyjny Kościół Etiopski jest niezależny, jednakże po obaleniu Hajle Sellasje I utracił status kościoła państwowego.

Etiopia począwszy od XIX w. stała się punktem zainteresowania mocarstw europejskich, szczególnie zaś Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch. Po śmierci cesarza Jana IV, który został pokonany w wielkiej bitwie z muzułmańskim Sudanem, władzę w państwie przejął Menelik II – nygus Szeua. Jest on uznawany za jednego z najznakomitszych przywódców w historii Etiopii. To właśnie za jego panowania wprowadzono pierwszy powszechny podatek w Etiopii, ustanowiono granice terytorium państwa, które mają podobny kształt po dziś dzień, a także założono Addis Abebę, obecną stolicę kraju. Ponadto zaczął on sprowadzać do Etiopii europejskie zdobycze techniczne, a także intensywnie rozwijać handel. Otworzył bank oraz wybudował szkoły i szpitale, które były pierwszymi tego typu instytucjami w Etiopii.            

Do najsłynniejszych osiągnięć Menelika II zaliczana jest wygrana w pierwszej wojnie włosko – etiopskiej, która rozpoczęła się w 1894 r. Włoskie dowództwo, przystępując do niej, było pewne zwycięstwa. Nie docenili oni zdolności Menelika II jako wybitnego stratega, dowódcy, a także sprawnego władcy, potrafiącego dla wyższych celów łagodzić wewnętrzne spory o władzę w państwie. Włosi ponieśli ogromną klęskę w słynnej bitwie pod Aduą, z racji czego zaproponowali Etiopii natychmiastowy rozejm. Sukces Menelika II został rozpowszechniony na całym świecie.

Etiopia za panowania Hajle Sellasje

Menelik II wyznaczył na swego następcę syna oddanego mu rasa Mikaela- Lydża Ijasu, który w momencie koronacji nie był jeszcze pełnoletni. Historyce negatywnie oceniają Lydż Ijasu jako cesarza. Panował on od 1914 r., a ostatecznie pokonany został w trzy lata później podczas wielkiej bitwy pod Uello, po której został wzięty do niewoli. Zmarł w niejasnych okolicznościach wkrótce po tym, jak ponownie próbował z grupą spiskowców odzyskać władzę.

Szczególnie znamiennym jest, iż przejawiał on sympatie promuzłumańskie, co doprowadziło go do poważnego konfliktu z Kościołem Etiopskim. Posądzano go także o chęć bycia sojusznikiem Niemiec, co ówcześnie niepokoiło szczególnie Wielką Brytanię. Uznaje się, iż był to powód bezpośredniego udziału wywiadu brytyjskiego w akcji przeciwko cesarzowi. Zamach stanu odbył się bezkrwawo, gdyż cesarza nie było wówczas w stolicy. Zwierzchnik Kościoła Etiopskiego wydał orędzie dotyczące detronizacji Lydż Ijasu i przekazał władzę córce Menelika II – Zeuditu. Ponadto współrządzącym krajem został dedżazmacz Teferi Mekonnyn. Jednakże dopiero nagła śmierć cesarzowej Zeuditu sprawiła, że Teferi Mekkonyn został proklamowany cesarzem Etiopii i przyjął imię Hajle Sellasje I.

Hajle Sellasje I zaraz po koronacji ogłosił nową konstytucję, która ustanawiała parlament i rząd. Wewnątrz kraju decyzję tę przyjęto z niezrozumieniem. W Etiopii istniało bowiem tradycyjne prawo regulujące stosunki państwowe, ponadto konstytucja osłabiała rolę władców poszczególnych dzielnic, którzy do tej pory posiadali bardzo duży wpływ na władzę. Natomiast na arenie międzynarodowej fakt ten został odebrany bardzo przychylnie. Niestety błędne było myślenie, iż system stał się bardziej demokratyczny, rezultaty były wręcz odwrotne. Cesarz umocnił swoją pozycję, ponieważ władzę silnie scentralizowano.

Jednym z głównych celów Hajle Sellasje I była modernizacja państwa. Jeszcze przed koronacją na cesarza odwiedził kraje europejskie, chcąc pozyskać zarówno pomoc techniczną, personalną, jak również nawiązać stosunki handlowe i ekonomiczne z mniejszymi krajami, które nie miały aspiracji kolonialnych. Podróż ta z całą pewnością okazała się owocna w skutkach szczególnie dla reformy armii, jak i reform dotyczących funkcjonowania kluczowym ministerstw. Drugim niezwykle ważnym aspektem modernizacji kraju było rozpoczęcie reformowania stosunków rolnych opartych głównie na prawie zwyczajowym.

Za jego panowania faktycznie zniesiono niewolnictwo, jak również rozbudowano zapoczątkowane za Menelika II szkolnictwo świeckie, jak i zaczęto powoływać konsulaty Etiopii w państwach europejskich.

Okupacja włoska

Już od samego początku panowania cesarz dużo uwagi poświęcał umacnianiu Etiopii na arenie międzynarodowej. Obawiał się, iż Etiopia może utracić swoją niepodległość, była bowiem nadal na uwadze zarówno Wielkiej Brytanii, jaki i Włoch. Cesarz był przekonany, że włączenie Etiopii do Ligi Narodów będzie najlepszą ochroną jej niezależności.

Jednakże na początku lat 30. XX w. Włochy Mussoliniego zaczęły przygotowania do agresji na Etiopię. Postanowiono bowiem, iż po nieudanej próbie podziału Etiopii przeprowadzonej wraz z Wielka Brytanią, Włochy będą samodzielnie realizować ekspansję w Afryce Północno- Wschodniej. Godnym uwagi jest fakt, że zdobywanie kolonii siłą należało po I wojnie światowej do rzadkości, jednakże dla Włoch wojna ta miała być nie tylko zemstą za klęskę pod Aduą, ale także zaakcentowaniem swej siły przed społeczeństwem włoskim.

Włosi zdawali sobie sprawę, iż górzyste ukształtowanie powierzchni, jak i klimat panujący w Etiopii, stanowią dla nich ogromne wyzwanie. Jednakże wszelkie działania przygotowawcze mogli przeprowadzać w miarę sprawnie, zajmowali bowiem już Somali Włoskie i Erytreę, a zdobycie terytorium Etiopii pozwoliłoby im połączyć te dwa kraje. Ponadto byli przekonani o bogactwie złóż naturalnych w państwie etiopskim, które będą mogli eksploatować. Jednakże już w trakcie samej eksploatacji ich oczekiwania okazały się wysoce przesadzone.

Pierwsze poważniejsze starcie zbrojne nastąpiło w grudniu 1934 r. zwane jako „incydent w Uol- Uol”. Miało ono być dla Włoch pretekstem do rozpoczęcia wojny, dlatego też na forum Ligii Narodów Włochy obwiniły Etiopię za całe zajście, aby zyskać aprobatę dla swej agresji. Cesarz liczył w tej kwestii na pomoc Francji, która ostatecznie jednak pozostawiła swobodę w działaniu Włochom, obawiając się przymierza włosko-niemieckiego. Nie pomogły także inne apele na forum Ligii Narodów. Co prawda organizacja ta zastosowała sankcje ekonomiczne względem Włoch, ale nie udało się doprowadzić do wstrzymania dostaw ropy naftowej, które miały kluczowe znaczenie dla wyniku wojny.

W październiku 1935 r. Włochy rozpoczęły wojnę. Po niecałym roku dramatycznej walki Włosi zdobyli Addis Abebę i ogłosili aneksję kraju, po czym utworzyli z Somali Włoskiego, Etiopii i Erytrei Włoską Afrykę Wschodnią. Od tego momentu w Etiopii rozpoczęła się partyzancka walka o niepodległość, w którą aktywnie włączyli się wykształceni młodzi ludzie zwani „Czarnymi lwami”, ludność wiejska, kobiety, jak i Kościół Etiopski. To właśnie opór ze strony ludności nie pozwolił Włochom opanować całego terytorium państwa.

Należy podkreślić, że na wynik wojny ogromny wpływ miały także nastroje wewnętrzne w samej Etiopii. Już od samego początku panowania Hajle Sellasje I musiał zwalczać swoich zaciekłych przeciwników. Agresja włoska stanowiła dla nich świetny moment, aby zwyczajnie ugrać własne interesy. Cesarz, aby opanować nieprzychylne nastroje musiał wysyłać w rejony opanowane buntem odziały wojskowe, osłabiając przy tym siły walczące bezpośrednio z Włochami.

Uzyskanie niepodległości stało się możliwe dopiero w momencie wybuch II wojny światowej, kiedy to Włochy rozpoczęły wojnę z Wielką Brytanią i Francją. Po tych wydarzeniach Wielka Brytania uzgodniła z cesarzem wspólną akcję przeciwko Włochom. Odbicie Etiopii przebiegło bardzo sprawnie, pomocne okazały się wspominane wcześniej jednostki partyzanckie, które znacznie ułatwiły zadanie armii cesarskiej i wojskom alianckim. Trwająca od stycznia 1941 r. ofensywa zakończyła się powrotnym wjazdem Hajle Sellasje I do stolicy już w maju tego samego roku.

Lata po okupacji, upadek Hajle Sellasje I

Po pokonaniu Włochów w Etiopii stacjonowały wojska Wielkiej Brytanii. Ostatecznie wystąpiły z państwa afrykańskiego dopiero w 1954 r., kiedy to nadszedł czas dekolonizacji w Afryce. Etiopia uzyskała wtedy pełną suwerenność.

Po okupacji cesarz umocnił stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, co przyczyniło się do napływu inwestycji amerykańskich. Uregulowano także z Francją kwestie związane z linią kolejową Dżibuti- Addis Abeba. Etiopia była również aktywnym członkiem Ruchu Państw Niezaangażowanych. Zręczność polityczna cesarza spowodowała, iż to Etiopia została siedzibą Organizacji Jedności Afryki, co znacząco poniosło pozycję kraju na arenie międzynarodowej.

Ponadto, aby odzyskać prestiż i siłę na wewnętrznej scenie politycznej, cesarz przeprowadził dwie bardzo znaczące reformy: zmienił zarówno podział administracyjny, jak i podatki rolne. Pierwsza reforma miała powstrzymać tendencje separatystyczne w kluczowych dzielnicach kraju. Druga natomiast miała zmieniać system przeliczania podatku od posiadanej ziemi. Obie reformy podważały tradycyjne ustalenia, które w Etiopii były niezwykle ważne. Wywołały one dwa słynne powstania w Tigraj i Godżamie, które pomimo, iż zostały opanowane siłą, miały znaczący wpływ na dalsze losy cesarza.

Pierwsza rewolucja została zorganizowana w grudniu 1960 r. i spowodowała bardzo duże zmiany w państwie. Była dowodem, że naród etiopski dostrzega zacofanie własnej ojczyzny i zbyt powolne zmiany tego stanu rzeczy. W państwie rosło niezadowolenie, szczególnie ze strony młodych wykształconych ludzi. Znamiennym jest, iż to właśnie Hajle Sellasje rozbudował system edukacyjny, a w 1961 r. utworzył pierwszy uniwersytet w kraju. W późniejszym czasie właśnie w tym ośrodku zrodziła się jego największa krytyka.

Ponadto dekolonizacja w Afryce przyczyniła się do wzrostu tendencji separatystycznych w Etiopii, szczególnie dotyczyło to Erytrei, przyłączonej do Etiopii w 1962 r., ludów Oromo, jak i koczowników z Ogadenu. Właśnie owe kwestie, obok tragicznej sytuacji chłopów na wsi były szczególnie na uwadze studentów, którzy aktywizowali się zarówno w kraju, jak i za granicą. Ci za granicą powoływali min. konferencje na temat sytuacji w ojczyźnie, zaś w samym kraju organizowano bunty przeciwko władcy. Poza wyżej wymienionym czynnikami krytykowano także władzę absolutną cesarza, brak wolności i praw dla obywateli oraz pogarszającą się sytuację ekonomiczną w kraju.

Strajki i demonstracje przechodziły falami, do grup buntujących się dołączyli mleczarze, pracownicy służby zdrowia i wymiaru sprawiedliwości, a w późniejszym etapie również nauczyciele i taksówkarze. Swoje roszczenia wysuwali także muzułmanie, którzy byli silnie dyskryminowani. Należy jednak podkreślić, że kluczowe znaczenie miały bunty wybuchające w armii. Władza rozprawiał się z demonstrantami często w sposób brutalny, a w wojsku dochodziło do licznych aresztowań.

Etiopia w ostatnich latach panowania cesarza była wyjątkowo niestabilna wewnętrznie. Różne grupy chciały na forum parlamentu, jak i za sprawą rozrastającej się machiny biurokratycznej realizować swoje interesy. Cesarz tracił wpływy w ministerstwach i parlamencie, a jego wiek nie pozwalał mu już na tak szeroko zakrojoną aktywność, jak wcześniej. Sytuację potęgował także fakt, iż bezkrytyczna grupa sprzymierzeńców cesarza znacznie malała.

W 1972 r. Etiopię nawiedziła susza, której skutkiem była śmierć głodowa tysięcy ludzi. Tragiczna sytuacja trwała kilka lat, susza z północnych regionów rozprzestrzeniła się na prowincje centralne i południowe. Cesarz zareagował dopiero po drastycznych manifestacjach młodzieży i studentów. Jednak nawet jego pomoc okazał się niewystarczająca. Na kanwie tych wydarzeń zbudowano obraz cesarza jako despotycznego władcy, nie interesującego się losami kraju, który jednak był podważany przez historyków. Polscy afrykaniści Andrzej Bartnicki i Joanna Mantel- Niećko podkreślali, że cesarz nie był w pełni informowany o faktycznej sytuacji w państwie. Wizytował on poszczególne regiony, jednakże przed jego przyjazdem specjalnie tuszowano wszelakie przejawy nędzy, która dotykała Etiopczyków.

Dużą rolę w całkowitym obaleniu cesarza odegrała również prasa etiopska, która stając się coraz to bardziej niezależną od władcy, wydawała liczne krytykujące go artykuły. Ostatecznie zdetronizowano cesarza 12 września 1974 r. Niektóre źródła donoszą, iż został on jesienią 1975 r. zamordowany, jednakże oficjalnie stwierdzono, iż zmarł na skutek nieudanej operacji.

Etiopia po roku 1974

W wojsku utworzono Komitet Koordynacyjny Sił Zbrojnych, Policji i Armii Terytorialnej znany pod nazwą Derg, liczący około 120 osób. Z biegiem czasu po krwawych walkach o władzę na jego przywódcę wyrósł Mengistu Hajle Marjam. Początkowo jednak na czele Dergu stal Aman Mikael Andom, który był Erytrejczykiem.  Jednym z pierwszych posunięć Mengistu po dojściu do władzy było podpisanie w 1977 r. układu o przyjaźni z ZSRR. Od tego czasu ZSRR zrezygnowało z wspierania sąsiadów Etiopii i stało się jej głównym sojusznikiem. W literaturze Etiopię tego okresu określa się mianem czerwonego imperium.

Wskazuje się, iż po raz pierwszy z ideami komunistycznymi Mengistu zetknął się w USA, które odwiedził dwukrotnie, był tam bowiem wysyłany na staże wojskowe. Właśnie w tamtym czasie narodził się jego silny antyamerykanizm, dlatego zaraz po objęciu władzy zerwał stosunki z USA. Symbolicznym wydarzeniem był wiec z kwietnia 1977 r., kiedy to Mengistu, wzywając społeczeństwo do walki z przeciwnikami komunizmu, miał stłuc trzy flakoniki krwi przedstawiające „imperializm”, „feudalizm” i „kapitalizm”.

Sowietyzację w państwie zaczął od nacjonalizacji banków i większej części przemysłu, dopiero później sektora usług. Ponadto zarządził likwidację własności ziemskiej, kolektywizację i masowe przesiedlenia ludności wiejskiej. Istniała także instytucja opracowująca dziesięcioletnie plany działania w gospodarce. W 1984 r. powołano Etiopską Partię Ludu Pracującego.

Terror wprowadzony przez Mengistu nie znał granic. Nie sposób jest dziś podać dokładną liczbę jego ofiar, jednak odkryte fakty na temat masowych mordów są zatrważające. W raportach organizacji Save the Children Found ujawniano szokujące dane dotyczące bestialskich egzekucji wykonywanych na dzieciach, których ciała pozostawiano na ulicach na widok publiczny. Zjawiskiem powszechnym była także praktyka obarczania rodzin zamordowanych kosztami za kule, które zostały użyte do ich zabicia. Tak zwane szwadrony śmierci stanowiły bazę służb bezpieczeństwa wykonującą zlecane im egzekucje.

Mengistu utrzymywał swą władzę, dzięki pomocy wojsk kubańskich i radzickich. Wsparcie krajów komunistycznych opierało się także na pomocy materialnej i kadrowej. Gdy pomoc ta została wstrzymana po 1989 r. rychły koniec Mengistu był już przesądzony, mimo, iż liczebność samych wojsk etiopskich powiększył za swej dyktatury ponad pięciokrotnie.

Walkę o władzę zwyciężyli partyzanci z prowincji Tigraj, w której już od dawna działał ruch separatystyczny. Podczas dyktatury Mengistu powstańcy Ludowych Frontów Wyzwolenia Erytrei i Tigraj zaczęli być bardziej aktywni i przybrali na sile. Oddziały Mengistu bez pomocy z zewnątrz nie były w stanie ich pokonać. Ostatecznie Mengistu uciekł z kraju, początkowo do Zairu, ostatecznie jednak osiadł w Zimbabwe. Władzę w Etiopii przejął przywódca Meles Zenawi.

Etiopia współcześnie

Jednym z pierwszych kroków nowej władzy było zwołanie w lipcu 1991 r. Narodowej Konferencji Pokoju, na której przyjęto Kartę Narodową. Stanowiła ona zapowiedź nowej rzeczywistości w państwie opartej na demokracji, wolnych wyborach i pluralizmie politycznym. Ustalono, że w Etiopii będzie zagwarantowana autonomia regionalna, co spowodowało, iż po latach forsowania koncepcji państwa unitarnego zwyciężyła jednak opcja federacji.

W 1994 r. zatwierdzono nową konstytucję, co było powodem licznych protestów, głównie ze strony muzułmanów i przeciwników federacyjnego modelu państwa. Pierwsze wybory do parlamentu z 1995 r. były w ocenie obserwatorów zagranicznych przeprowadzone prawidłowo, jednakże opozycja zbojkotowała je, co przyczyniło się do o wiele mniejszej niż oczekiwano frekwencji.

Bardzo duże zmiany zostały poczynione w gospodarce. Początkowo zaczęto ograniczać rolę państwa, popierać prywatną przedsiębiorczość i stopniowo przeprowadzać prywatyzację. Dokonano dewaluacji birra, co negatywnie odbiło się głównie na pensjach pracowników państwowych, jednakże z biegiem czasu dokonano podwyżek płac w tym sektorze. Po transformacji gospodarki wzrósł eksport kawy i skór zwierzęcych. Ponadto do Etiopii zaczęły napływać inwestycje zagraniczne, udzielono koncesji na wydobycie ropy naftowej i złota, które nabyły przedsiębiorstwa amerykańskie. Natomiast przedsiębiorstwa francuskie wygrały przetargi na budowę dróg, lotnisk i linii kolejowych.

Należy jednak pamiętać, że oficjalne zapewnienia władz często nie są zbieżne z faktycznymi działaniami. Krytycy transformacji ekonomicznej zarzucali, iż faworyzowano rejon Tirgu, skąd pochodziła duża część przedstawicieli nowych władz, przekazywano tam większość inwestycji, a dyrektorami nowych firm zostawali najczęściej Tigrajczycy. Początkowe rokowania, co do rozwoju gospodarczego Etiopii po okresie przemian były bardzo optymistyczne, przyglądając się jednak najnowszym statystykom można zauważyć, iż sytuacja ta nie jest aż tak pozytywna. Pomimo kilkuprocentowego wzrostu PKB, Etiopia nadal zaliczana jest do najbiedniejszych państw świata. Wskaźnik wzrostu gospodarczego nie jest tożsamy z rozwojem państwa. Według najnowszych danych Central Inteligence Agency Etiopię nadal charakteryzuje jeden z najniższych wskaźników PKB per capita na świecie. W 2011 r. było to jedynie 1100 $ na osobę. Gospodarka Etiopii oparta jest głównie na rolnictwie, które wytwarza ponad 46% PKB i w którym zatrudnione jest 85% społeczeństwa. W raporcie ONZ dotyczącym wskaźnika Human Development Index z 2011 r. Etiopia zaliczana jest to państw o najniższym HDI na świecie. Zajmuje 174 miejsce na 187 badanych państwa.

Meles Zenawi, aby zachować pełnię władzy zrezygnował z prezydentury i został wybrany na premiera, bowiem na mocy nowej konstytucji główne kompetencje przekazano właśnie premierowi, a prezydent pełni od tego czasu funkcje reprezentatywne. Opozycja systematycznie zarzucała władzy przetrzymywanie więźniów politycznych i represyjny stosunek do dziennikarzy. W sierpniu 2012 r. Meles Zenawi zmarł, a obowiązki premiera przejął jego następca Hailemariam Desalegne.

Etiopia i państwa sąsiednie. Konflikty w Rogu Afryki

Etiopia to jedno z sześciu państw tak zwanego Rogu Afryki, leżącego na Półwyspie Somalijskim. Zlicza się do niego obok Etiopii Somalię, Erytreę, Dżibuti, Sudan, jak i Sudan Południowy. Uznaje się, iż jest to jedno z najbardziej zapalnych miejsc na świecie. Według raportu Failed States Index z 2012 r. przedstawiającego ranking państw upadłych w pierwszej dwudziestce znalazły się trzy państwa regionu. Obok Somalii, która od kilku lat zajmuje pierwsze miejsce, są to Sudan i Etiopia.

Erytrea po okresie kolonializmu i jedenastu latach funkcjonowania pod rządami brytyjskimi, została włączona do Etiopii jako autonomiczna prowincja federacyjna. W 1952 r. ONZ podjęło taką właśnie decyzję chcąc sprostać ambicjom terytorialnym Etiopii, przy jednoczesnym zapewnieniu odrębności Erytrei jako regionu. Jednakże Hajle Sellasje I nie zaakceptował tego stanu rzeczy i przyłączył Erytreę do Etiopii jako jej integralną część, dzięki czemu uzyskał dostęp do morza. Wówczas w Erytrei zaczęły rodzić się dążenia separatystyczne, które popierał ZSRR mający zamiary opanowania afrykańskiego brzegu Morza Czerwonego.

Erytrea uzyskała niepodległość dopiero po obaleniu reżimu Mengistu, kiedy to przyznano jej prawo do utworzenia niepodległego państwa, co stało się faktem po przeprowadzeniu referendum w 1993 r. Addis Abeba była wówczas za słaba, aby sprzeciwić się tej sytuacji. Ponadto znaczący wpływ na ogólnospołeczną akceptację miał fakt, iż dzięki partyzantom z Erytrei Mengistu został pokonany.

W 1998 r. stosunki miedzy państwami uległy znacznemu pogorszeniu, a Erytrea mając ogromny atut w postaci dostępu do morza zamknęła dwa ważne porty dla Etiopii, Assab i Massaua. Doprowadziło to do wojny pozycyjnej toczonej na pustyni, która zakończyła się dopiero po dwóch latach traktatem pokojowym ustanawiającym preferencyjne warunki korzystania z portów erytrejskich dla Etiopii. Jednakże nadal nie wytyczono granicy pomiędzy państwami. Sprawą tą zajmowała się Komisja Granicza w Hadze, która przyznała sporną wioskę Badme Erytrei, czego Etiopia nie zaakceptowała.

Groźba ponownej wojny miała miejsce w 2005 r., kiedy to ONZ chciało nałożyć sankcje na oba państwa ze względu na brak wykonywania przez nie porozumienia algierskiego. Erytrea zareagowała bardzo ostro, żądając wydalenia sekcji amerykańskiej, rosyjskiej i obserwatorów z Unii Europejskiej ze składu komisji. Ponadto oba kraje zaczęły koncentrować wojska na granicy.

Natomiast konflikt z Somalią rozpoczął się w momencie uzyskania przez nią niepodległości. Już w 1960 r. Somalia zaczęła rościć pretensje do etiopskich terenów zamieszkanych przez Somalów. Jedną z głównych przyczyn napięć w regionie stanowi idea pansomalizmu- somalijskiej odmiany nacjonalizmu, która zakłada zjednoczenie w jednym państwie wszystkich Somalów mieszkających na Półwyspie Somalijskim.

W pierwszych latach istnienia państwa somalijskiego nie dochodziło do poważniejszych zatarć. Konflikt zaostrzył się w momencie, gdy sytuacja wewnętrzna w Etiopii rządzonej przez Mengistu znacznie pogorszyła się, a ogromna klęska suszy zmusiła ludność do coraz większego oporu wobec władzy. Somalia widząc pogarszającą się destabilizację w państwie przeciwnika zajęła zbrojnie prawie cały Ogaden. Sytuacja była na tyle poważna, iż zarówno ZSRR, jak i Kuba wysłały do Etiopii wojska, aby wesprzeć ją w walce. Dzięki tej pomocy Etiopczycy ostatecznie wygrali wojnę. Somalia zaskoczona tak dużą liczebnością wojsk wroga nie stawiała długo oporu. Musiała wycofać się z Ogadenu, a wraz z somalijskimi żołnierzami przeniosły się rzesze uchodźców – Somalów Ogadeńskich, którzy obawiali się pozostać w Etiopii.

Po przegranej wojnie w Somalii zaczęły się protesty przeciwko Mohammedowi Siadowi Barre, który w latach siedemdziesiątych przejął władzę w Somalii i zaprowadził w niej dyktaturę marksistowską. Jednakże klęska w wojnie z Etiopią zmusiły go do ucieczki z kraju. Koniec jego rządów to zarazem początek bardzo krwawej wojny domowej w Somalii. Początkowo zjednoczona opozycja działająca jako Zjednoczony Kongres Somalijski zaczęła się dzielić, a w państwie zapanowała anarchia. Nawet interwencja sił zbrojnych ONZ rozpoczęta w 1992 r., która później przekształciła się w operację Przywrócić Nadzieję pod przewodnictwem USA poniosła druzgocącą klęskę.

Jednocześnie Somalia, będąc uznawaną za obiekt zainteresowań organizacji terrorystycznych, stanowi duże zagrożenie dla całego świata. Po przejęciu Mogadiszu i południowych terenów państwa przez fundamentalistów islamskich związanych z Al- Kaidą USA i społeczność międzynarodowa poparły zbrojną akcję Etiopii w Somalii w 2006 r. Zresztą sama Etiopia obawiała się wzrostu fali fundamentalizmu w regionie, mogło to bowiem motywować do działania także muzułmanów etiopskich. Ostatecznie wojska etiopskie pokonały fundamentalistów, a w Somalii został ustanowiony tymczasowy Rząd Federalny. Etiopia pod koniec 2008 r. wycofała swoje oddziały.

Warto zaznaczyć, iż wielu komentatorów wskazuje uwagę na fakt, że Etiopii nie zależy na stabilizacji sytuacji w Somalii, a tym bardziej na jej zjednoczeniu, bowiem mogłoby to skutkować odłączeniem się Ogadenu od terytorium Etiopii. W 1984 roku powstał tam Narodowy Front Wyzwolenia Ogadenu, który zarzuca Etiopii dyskryminację Somalów w tej prowincji. Krytyczna sytuacja Somalii daje Etiopii możliwość uzyskania statusu lidera regionu, co zawsze było ambicją władz etiopskich. Jednakże z drugiej strony mówi się także, iż Etiopia dostrzega negatywy takiego stanu rzeczy. Obraz Somalii jako państwa całkowicie upadłego powoduje gorszy wizerunek wszystkich państw regionu, co szczególnie odbija się na turystyce, a tym samym na zasobności etiopskiego budżetu.

Magdalena Cebula

Bibliografia

  • Dobrzycki W., Historia stosunków międzynarodowych 1815- 1945, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
  • Historia Etiopii, A. Bartnicki, J. Mantel- Niećko, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987.
  • Kubiak K., Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007.
  • Róg Afryki, pod. red. J. Mantel- Niećko, M. Ząbek, Wydawnictwo Trio, Warszawa 1999.
  • Santamaria Y., Afrokomunizmy: Etiopia, Angola, Mozambik, [w:] Czarna księga komunizmu, S. Courtois i in., Prószyński i S- ka, Warszawa 1999.
 Dokument bez tytułu