Nowe pokolenie przedstawicielek współczesnej prozy kobiecej łączy bardzo wiele. W ich twórczości możemy dostrzec wspólną tematykę, zbieżne motywy, nawet stylistykę. Mają pokrewne inspiracje. Piszą o swoim kraju, domu, rodzinie. Szepczą o miłości i kobiecości. Czasem krzyczą o emancypacji, równouprawnieniu.
Wprawdzie ożywione życie literackie zaobserwowano w Senegalu w okresie międzywojennym, jednak literatura narodowa w pełnym rozumieniu tego słowa narodziła się dopiero po drugiej wojnie światowej, a dojrzała w latach pięćdziesiątych, tj. w okresie największego nasilenia ruchu narodowowyzwoleńczego.
Istotnym we współczesnym życiu literackim pozostaje także udział piszących kobiet senegalskich, w tym m.in. Mariáma Bâ, Ken Bugul, Aminata Zaaria. Wiele ich łączy, wspólne korzenie kulturowe, zbieżne biografie, z takimi jej dominantami, jak bolesne wspomnienia dzieciństwa (utrata matki), wychowanie w tradycyjnej rodzinie muzułmańskiej, wykształcenie za granicą, wyemancypowanie, aktywność zawodowa i społeczna. Podobnie jak większość współczesnych intelektualistów wiele lat spędziły w otoczeniu kultury europejskiej, w życiu dojrzałym osiadły poza ojczyzną: Ken Bugul w Beninie, Mariama Bâ i Aminata Zaaria we Francji. Wszystkie wybrały język francuski jako formę przekazu literackiego. Jednak odwołując się do obrazowego stwierdzenia jednego z najwybitniejszych pisarzy afrykańskich Ahmadou Kourouma (Wybrzeże Kości Słoniowej), pisały po francusku, ale myślały po afrykańsku. W efekcie otrzymujemy oryginalną „zafrykanizowaną” francuszczyznę (określenie Jerzego Rohozińskiego), pełną analogii, symboli, przysłów, utrzymaną w charakterystycznym rytmie i oddającą nadrealizm afrykańskiego świata wyobrażeń. Jest to język niezwykle barwny, plastyczny, nacechowany pojęciami świata przyrody.
Wymienione powieściopisarki są znane nie tylko w swoim kraju. O popularności ich utworów, tłumaczonych na wiele języków europejskich (w tym także polski), zdecydowała odwaga pisarska podejmowania tematów trudnych, niepopularnych, odważnych społecznie i obyczajowo.
W senegalskiej prozie pojawiła się cała plejada wyznań twórczych, w których autorki odkryły przed czytelnikami różnorodną gamę kobiecych uczuć, skrytych wyznań i marzeń. Czytelnikom i krytykom przyszło poważniej traktować to, co dotychczas przyjęto określać terminem „literatura kobieca” (początkowo ujmowanym w cudzysłów). Mimo to literatura kobieca w XX wieku w Senegalu nadal pozostała zjawiskiem nieco „egzotycznym”. Chętnych zironizować to zjawisko było nie mniej, niż tych, którzy traktowali je z powagą i szacunkiem. Pisarki ubiegłego stulecia, poszukujące własnych dróg w literaturze, zmuszone były pokonywać podwójną przeszkodę. Z jednej strony – niedowierzanie nowemu talentowi, z drugiej – niedowierzanie, że ten talent należał… do kobiety.
Niezależnie jednak od tych skrajnych opinii lektura omawianej twórczości uświadamia nam, że twórczość kobieca – nie jest gorsza (ani lepsza) od męskiej, w istocie jest inna. Jednocześnie przypomnijmy, że już w 1920 roku literatura kobieca na świecie wkracza w fazę odkrywania i manifestowania kobiecości, poszukiwania pełni człowieczeństwa, przejawiającego się w czysto kobiecych doświadczeniach [zob. H. Jaxa-Rożen, Kobiety i literatura, OŚKa. Biuletyn. Pismo Ośrodka Informacji Środowisk Kobiecych”, 1999, nr 1]. Jednakże autorka niniejszego opracowania nie zamierza włączać się do dyskusji: „o zasadności w literaturze podziałów uniwersalnych”, czy też opowiadać się po „jednej ze stron”. Za najbardziej przekonywującą należy jej zdaniem uznać pogląd, że utalentowana kobieta (podobnie jak utalentowany mężczyzna) jest obecna w swoich utworach nie poprzez „kobiece” lub „męskie”, ale ogólnoludzkie.
Kontynent afrykański stanowi arenę zagorzałych sporów o drogach rozwoju, a literatura, w tym w utworach pisarek senegalskich stara się adekwatnie odzwierciedlać istotę owych sporów, pokazać walkę nowego i starego, wzajemne oddziaływanie tradycji i nowatorstwa. Dlatego też uważam, że najbardziej intrygującą kwestią jest miejsce, jakie zajmuje twórczość współczesnych pisarek we współczesnej teorii literatury, ewolucja kobiecej świadomości, odnajdywanie własnej ekspresji oraz jej rola w przewartościowaniu wypracowanych przez historię literatury sądów. Przyjęty termin stanowił raczej w tym konkretnym przypadku funkcję użytkową, pozwalającą wyodrębnić spośród bogatej literatury afrykańskiej pewną grupę tekstów literackich. Z pojęciem „literatura kobieca” autorka utożsamia twórczość, reprezentującą pewną „subkulturę”, rozumianą jako sposób życia samoświadomej mniejszości wyłonionej z dominujących wartości społecznych. W kręgu zainteresowań autorki pozostają utwory napisane przez kobiety, odzwierciedlające kobiece widzenie świata oraz jej poglądy na człowieka, pozwalające dostrzec ciągłość i powtarzalność pewnych tematów, problemów i postaci. Ten szczególny dorobek literacki, który otwiera przed nami tajemniczy obraz kobiety, pozwala odkryć pojęcie „kobiecości”. W tym kontekście najbliższym wydaje się nam stanowisko reprezentowane przez polską badaczkę kobiecego pisarstwa – Grażyną Borkowską, która definiuje twórczość kobiecą „jako zbiór utworów kobiecego autorstwa, odwołujących się do kobiecych doświadczeń egzystencjalnych lub też przedstawiających sytuację kobiety w świecie”.
Współczesne pisarki senegalskie podejmują w swoich utworach trudne kwestie społeczne i obyczajowe, otwarcie piszą, jak np. Ken Bugul w powieści „Widziane z drugiej strony”, o trudnym losie małych dziewczynek, dorastających w warunkach tradycyjnego modelu rodziny islamskiej, o ich bezgranicznej samotności, pozostawieniu samych sobie, wychowywanych przez starych ojców i niewykształcone kobiety. Odkrywamy w tej twórczości ogromną uczciwość. Tu mówi się bez maski i bez patosu.
Analiza dostępnych tekstów pozwala widzieć autorce w literackiej twórczości ważny i znaczący wyraz świadomości współczesnego pokolenia senegalskich pisarek, ich stosunku do świata, do aktualnych wydarzeń. W formie prozatorskiej wypowiedziały poglądy zarówno w sferze społecznej, obyczajowej, jak i intymne przeżycia jednostki. Wymierną wagę tej twórczości podkreślają prestiżowe nagrody literackie i wyróżnienia międzynarodowe.
Jednakże współczesna proza afrykańska, w tym senegalska, w znacznej mierze pozostaje nieznana polskiemu odbiorcy. Stosunek krytyki literackiej zarówno francuskiej, jak i polskiej, w stosunku do wielu pisarek należy uznać za lekceważący i krzywdzący. Wciąż stosuje się jedną z najbardziej dotkliwych form psychologicznej presji –przemilczanie… .
Sohna Aisha Ndiaye