Dziecko w tradycji ludów Akan

afryka.org Czytelnia Edukacja Dziecko w tradycji ludów Akan

„Tam gdzie nie ma dzieci, nie ma bogactwa” – mówi jedna z mądrości ludów zamieszkujących obszar dzisiejszej Ghany. Przysłowie to w pełni oddaje znaczenie dziecka w tradycji Akan. Nie chodzi w nim o to, że potomstwo jest źródłem bogactwa, ale o samo posiadanie dzieci jako spadkobierców majątku ich rodziców.

Bogaty człowiek, który umiera bezdzietnie, nie może liczyć na honorowe miejsce wśród nieżyjących przodków. „Nie ma nic bardziej bolesnego niż śmierć człowieka, który nie miał dzieci” – głosi inne przysłowie.

Ludy Akan, które stanowią ponad 40 procent mieszkańców dzisiejszej Ghany, zamieszkują jej południową i środkową część. Łączą je wspólne wierzenia, język – pomimo różnych dialektów, kalendarz, a przede wszystkim tradycja i sposób, w jaki traktowane jest dziecko.

Rodzina Akan nie przypomina współczesnego modelu upowszechnionego w Polsce. Człowiek w tradycji Akan nie może funkcjonować bez swojej wielkiej rodziny. Przede wszystkim należy do niej i to ta przynależność determinuje jego życie. Rodziny nie tworzą wyłącznie jej żyjący członkowie. Równie ważną rolę odgrywają zmarli przodkowie.

Członkowie rodziny muszą sobie wzajemnie pomagać. Odmowa pomocy wiązałaby się nie tylko z zaprzeczeniem wielowiekowej tradycji, ale także z gniewem przodków, którzy pomimo śmierci są obecni w świecie żywych. Dlatego tak ważna jest przynależność do rodziny. Bez niej, działając w pojedynkę, człowiek byłby zdany wyłącznie na siebie. Z tej potrzeby funkcjonowania w dużej rodzinie wynika stosunek wobec dzieci. Bez nich rodzina przestałaby funkcjonować, priorytetem jest więc zabezpieczenie jej istnienia w przyszłości. To właśnie prokreacja stanowi główny powód, dla którego są zawierane małżeństwa. Z kolei dziecko, które urodzi się w takim związku, jest traktowane w tradycji Akan jako źródło prestiżu i powód do radości. Potomstwo gwarantuje rodzicom, że po ich śmierci nie odejdą w niepamięć i ich cząstka zostanie właśnie w dzieciach, które będą żyły nadal, a wraz z nimi ich zmarli rodzice. Dlatego też osoba, która umrze jako bezdzietna, skazuje się na niebyt, bo nie ma kto jej wspominać.

Narodziny i dzieciństwo

Narodziny dziecka wieńczą sukcesem akt małżeństwa. Bezpłodność kobiety jest według tradycji ludów Akan jednym z najważniejszych powodów usprawiedliwiających decyzję o rozwodzie. To właśnie dzieci mają zapewnić życie duszom zmarłych rodziców, aby w ten sposób zagwarantować im nieśmiertelność. Ponadto ludy Akan wierzą, że nowonarodzone dziecko dziedziczy krew (mogya) po matce i duszę (ntoro) po ojcu. W związku z tym tradycyjna rodzina Akan ma układ matrylinearny i dzieci należą do rodu matki, z którą łączą je więzy krwi. Dlatego też małżeństwa nie mogą być zawierane w obrębie tego samego klanu i małżonkowie muszą pochodzić z obcych sobie klanów (egzogamia).

Najważniejsza jest dusza człowieka, okra, gwarantująca nieśmiertelność. Każda dusza ma swoje przeznaczenie i kradin, imię nadawane dziecku od dnia tygodnia, w którym przyszedł na świat. Człowiek to także sunsum, czyli ludzki charakter i inteligencja. Akanowie wierzą w przeznaczenie, nkrabea, otrzymane od Boga w dniu narodzin. Wszystko to sprawia, iż życie ludzkie zamyka się w pewnym cyklu, którego kolejne etapy wyznaczają: przyjście na świat, osiągnięcie wieku dojrzałego, małżeństwo, śmierć i wędrówka do świata zmarłych.

Narodziny dziecka są niezwykle ważnym wydarzeniem w życiu rodziny. Jeżeli się powiodą, osiem dni po porodzie dziecko otrzymuje imię, nadawane przez ojca, upamiętniające osobę żyjącą bądź zmarłą, wobec której ojciec dziecka żywi szczególny szacunek i uczucia. Liczba imion może wzrosnąć do kilku z racji takich czynników jak liczba dzieci urodzonych wcześniej przez tę samą kobietę, czy też okoliczności w jakich dziecko przyszło na świat. Jeżeli kobieta nie chce mieć już więcej dzieci, ostatnie z nich otrzymuje imię Kaakyire (dosłownie: „ostatnie dziecko”). Trzecie dziecko nosi imię Mensah („chłopiec”) lub Mansah („dziewczynka”). Dzieciom nadawane są też imiona chrześcijańskie. Równie ważny jest dzień tygodnia, w którym się urodziło. W tradycji Akan tydzień ma siedem dni i każdy z nich ma przypisane do siebie imię. Chłopiec urodzony w piątek otrzyma imię Kofi. Dziewczynka, która przyszła na świat w sobotę, będzie miała na imię Ama.

Imiona a dni tygodnia w tradycji Akan

Dzień tygodnia: Imię męskie / Imię żeńskie
Niedziela (Kwasida): Kwesi / Kwasi Akosua
Poniedziałek (Dzoda): Kwadzo / Kudjo Adzo / Adjoa
Wtorek (Blada): Kwabena / Kwabla Abla / Abena
Środa (Kuda): Kwaku / Kweku Akua / Aku
Czwartek (Yawoda): Yawo / Yaw Yawa / Yaa
Piątek (Fida): Kofi Afi / Afua
Sobota (Memleda): Kwame Ama / Ami

Ceremonia nadania imienia ma miejsce dopiero ósmego dnia, co wynika z przekonania, że dziecko, które przeżyło siedem dni, nie powróci (nie umrze) i zostanie wśród żywych. Do tego czasu dziecko należy do świata duchów i jeśli umrze przed tym terminem, nie powinno to budzić zaskoczenia rodziców. Nadanie imienia oznacza oficjalne przyjęcie dziecka do grona rodziny. Odbywa się o wschodzie słońca, symbolizując tym samym narodziny nowego życia.

Podczas uroczystości osoba reprezentująca rodzinę ojca, urodzona tego samego dnia co dziecko, pyta ojca o jego imię, które dziecko właśnie wtedy słyszy po raz pierwszy. Następnie prowadzący ceremonię moczy palec najpierw w naczyniu z wodą, potem w naczyniu z winem palmowym lub alkoholem, zwilża nim język dziecka i mówi do niego: „Kiedy widzisz wodę, nazywaj ją wodą”. W ten sposób odbywa się pierwsza lekcja moralności, która ma zachęcić dziecko do bycia prawdomównym w życiu. Później wypowiadane są słowa, które stanowią swoiste życzenia: „Dorośnij i bądź dobrym człowiekiem, pracuj ciężko. Opiekuj się swoją matką i swoim ojcem, kiedy będą starzy”.

Według tradycji Akan dziecko gwarantuje nie tylko przetrwanie rodziny, ale również opiekę nad starzejącymi się rodzicami. Przez pierwsze lata życia poznaje rodzinę i obowiązujące w niej zasady. Obowiązek wychowania dziecka nie dotyczy wyłącznie rodziców. Każdy członek rodziny, który jest w wieku rodziców, uczestniczy w procesie wychowawczym i jest traktowany jako jeden z rodziców. Chłopcy przebywają w okresie dorastania z ojcem i wujkami. Dziewczynki z matką i ciotkami. Kiedy dziecko wkracza w świat dorosłych, tradycja Akan przewiduje specjalną uroczystość dla uczczenia tego momentu. U dziewczynek wejście w dorosłość jest związane z pierwszą miesiączką. Wraz z chwilą osiągnięcia dojrzałości człowiek rozpoczyna dorosłe życie.

mgr Paweł Średziński

 Dokument bez tytułu