Życie człowieka określa w dużej mierze to, jaki był i co robił w młodości: „Jeśli nie spocisz się w młodości, na starość będziesz żebrakiem” (Ewe). Co prawda, „Gdy pojawia się broda, młodość odchodzi (Ruanda), ale „Starego mędrca cenimy za jego doświadczenie, a nie siwe włosy” (Zande).
„Tylko raz się dorasta” (Kalenjin). „Nigdy nie wiesz, jakim starcem będzie młody człowiek” (Zande). Młodzi ludzie bywają niecierpliwi. "Kiedy prosiak pyta matkę, czemu jej ryj jest taki długi, ona odpowiada; Kiedy dorośniesz i przeżyjesz swoje, twój ryj też się wydłuży” (Ewe), a Oromo mawiają „Orzeł nie może latać wysoko, dopóki ma zbyt słabe skrzydła”. Trzeba o tym pamiętać, mówiąc o autorytetach: „Nie oddawaj władzy młodym” (Zande). Etapy życia powinny być zachowane „Ten, kto nie ma jeszcze stałych zębów, powinien uważać przy jedzeniu orzechów” (Banun), „Drzewo nabiera siły, opierając się przeciwnym wiatrom” (Somalia).
Kiedy młody człowiek powie “Wczorajsza kasza jest dobra dla psów” (Popo), rozpoczyna się konflikt pokoleń i młodzież dochodzi do głosu. Dlatego „Stare kobiety, które znałeś w dzieciństwie, muszą odejść, gdy dorastasz” (Kiga). Trzeba oddać prawo i władzę następnym pokoleniom „Kto widział mnicha, który tańczy i młodzież, która usiedzi w domu?”, mawiają w Erytrei. A jednak młodość szybko przemija „Zielony liść długo takim nie pozostaje” (Ewe).
Wtedy znowu wracamy po mądrość i doświadczenie do starszych “Wszyscy na początku jesteśmy głupcami, z wiekiem stajemy się mądrzejsi doświadczeniem” (Masajowie). ”Nie zasypuj starego źródła, pewnego dnia będziesz go potrzebował” (Zande). „Młody ptak, zanim zacznie śpiewać, słucha pieśni starszych” (Botswana). Żeby zachować bezpieczeństwo, w Etiopii radzą: „Słuchaj rad starszych, a na wojnę idź z młodymi”.
Na wojnie przydają się też sprawdzeni przyjaciele. „Jeśli nie masz przyjaciół, jesteś naprawdę biedny” (Somalia). Prawdziwa przyjaźń powinna być spontaniczna: „Przyjaźń jest jak grzybnia: nie możesz jej przesadzić w inne miejsce” (Luganda). Przyjaźń jest najważniejszym ludzkim uczuciem: „Dobry towarzysz jest zawsze lepszy od dobrego posiłku” (Luo). Przyjaciel dokona dla ciebie niemożliwego: „Prawdziwy przyjaciel zawsze nad tobą zapłacze, nawet, jak jego oczy będą martwe" (Rundi). Trzeba jednak pamiętać, że trzeba ją pielęgnować „Przyjaźń jest jak ślad na piasku – znika, gdy jej nie odnawiamy” (Diola). Trzeba też uważać, by pochopnie nie stracić sprawdzonego towarzysza: „Łatwiej jest zabić przyjaciela, niż znaleźć drugiego” (Malinke).
Przyjaźń jest łatwiejsza wśród ludzi do siebie podobnych: „Szczur z wężem nigdy się nie dogadają” (Ambede). Ale jak odróżnić prawdziwego druha? Wystarczy szeroko otworzyć oczy! Często się zdarza, że „Osoba, którą cenisz najbardziej, utopi cię w łyżce wody” (Logbara), tym bardziej, że „Twój zabójca może czaić się pod twoją koszulą” (Suahili). Dlatego trzeba nauczyć się wybierać właściwe osoby: „Jeśli zbyt pochopnie dobierasz przyjaciół, łatwo możesz się rozczarować” (Ewe).
„Prawdziwy wróg jest lepszy, niż fałszywy przyjaciel” (Bambara), a „Diabeł, którego znasz jest lepszy, niż nieznany anioł”. Czasem warto jest wystawić życzliwych sobie ludzi na próbę: „Udaj, że nie żyjesz i zobacz, kto zapłacze nad twoja trumną” (Mongo). Joruba zaś powtarzają uniwersalne przysłowie ”Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”.
Marta Surowiec