Spadkobiercy Cervantesa i Nerudy: O literaturze z Gwinei Równikowej (1)

afryka.org Czytelnia Poznaj Afrykę! Spadkobiercy Cervantesa i Nerudy: O literaturze z Gwinei Równikowej (1)

Mogłoby się wydawać, że kraj, w którym przez jedenaście lat od czasów odzyskania niepodległości, systematycznie niszczono inteligencję, nie powinien mieć swojej literatury. Stało się jednak inaczej. Do głosu doszli ci, którzy zdołali uciec przed represjami prezydenta Francisco Maciasa Nguema.

11 trudnych lat

Niepodległość Gwinei Równikowej oznaczała 11-letnie rządy Maciasa Nguema. Nie zamierzał on tolerować wykształconych elit, widząc w nich zagrożenie dla autorytetu swojej władzy. Zakazał nawet używania słowa „intelektualny”. A intelektualiści? Trafili do więzień i ginęli w ramach planowej polityki budowy „nguemizmu” w dawnej kolonii hiszpańskiej.

Macias Nguema wyeliminował czołowych przedstawicieli świata literatury i sztuki. Kazał zamordować Manuela Castillo Barrila i profesora Mambo Matala. Rozpoczął się eksodus, tych którzy jeszcze żyli. Jednym z pierwszych był Nzé Abuy. W okresie tym zerwano też wszelkie kontakty z Hiszpanią, gdzie uciekła gwinejska inteligencja.

Odrodzenie kulturalne

Stosunki dyplomatyczne z Hiszpanią przywrócono dopiero w 1980 roku, po obaleniu Maciasa Nguema, które miało miejsce rok wcześniej. Od samego początku wznowienia współpracy na linii Malabo-Madryt, kultura stała się ważnym elementem wymiany między tymi dwoma krajami. Jej ambasadorami stali się gwinejski rzeźbiarz Leandro Mbomio Nsue, pisarz Donato Ndongo-Bidyogo i profesor Constantino Ochaa Nvé. W Malabo powstało Centro Hispano-Guineano, centrum, które zajęło się odrodzeniem życia kulturalnego w Gwinei Równikowej.

Do czasów otwarcia centrum kulturalnego, na początku lat 80-tych, jedyną powieścią z Gwinei Równikowej była „Cuando Los Combes Luchaban”, pióra Leoncio Evita, z 1953 roku. Następnie, aż do 1980 roku, literatura gwinejska była wydawana wyłącznie na wygnaniu.

Wraz z powstaniem centrum w Malabo rozpoczął się okres nazywany „złotym wiekiem” („siglo de oro”) literatury Gwinei Równikowej. Mówi się wręcz o literackim renesansie, który sprawił, że powstał szereg utworów, tak ważnych, że weszły nawet do kanonu lektur uniwersyteckich w sąsiednim Gabonie i Kamerunie. Jednym z takich przykładów jest „Las tinieblas de tu memoria negra” autorstwa Ndongo-Bidyogo.

Jaka jest literatura z Gwinei

Na to jaka jest literatura Gwinei Równikowej duży wpływ miała jej iberoamerykańska odpowiedniczka. Inspiracją dla gwinejskich literatów stali się Miguel Cervantes, Octavio Paz, czy też Pablo Neruda. Poza tymi wpływami, równie istotną rolę odegrała afrykańska tradycja. Mity, legendy, opowieści, to wszystko stało się drugim komponentem literatury w tej dawnej hiszpańskiej kolonii. Warto też pamiętać o tematyce jej utworów. Znalazła się w niej pamięć o czasach kolonialnych, ale i o trudnym okresie po odzyskaniu niepodległości, kiedy Gwinejczycy musieli uciekać ze swojej ojczyzny.

Trzy okresy

Historycy literatury dzielą jej historię w Gwinei Równikowej na trzy okresy: „starej generacji” z okresu kolonialnego (1900-1968), „wygnanej generacji” (1968-1985) i „współczesnej generacji” (po 1985 roku).

W pierwszym okresie dominują tematy związane z Afryką czasów europejskiej kolonizacji. Dominuje wątek białych kolonizatorów oraz gwinejskiego społeczeństwa i zmian jakie w nim zachodziły. W utworach z tamtego okresu mówi się o nowej tożsamości i potrzebie walki o niepodległość. To wtedy powstało wspomniane już „Cuando Los Combes Luchaban”.

Drugi okres to czas, który należał do wygnanych poetów. Z emigracji pisali oni wiersze, stanowiące protest wobec sytuacji panującej w ich ojczyźnie. Literacka tematyka była podporządkowana cierpieniom Gwinei Równikowej i jej mieszkańców. Tak bardzo, że określa się ten czas nazwą „moriña” – dosłownie silny ból serca, w tym kontekście okazywany jako forma politycznego protestu. W znacznie gorszej sytuacji pozostawali ci pisarze, którzy zostali w Gwinei. O ile udało im się przeżyć, pozostawali anonimowi. Przedstawicielami wygnanej generacji byli Zamora Loboch, Balboa Boneke, Ciriaco Bokesa i Anacleto Olo Mibuy.

Kolejny okres w dziejach literatury Gwinei Równikowej, to czas po 1980 roku. Od chwili obalenia Maciasa Nguema, literatura mogła powstawać również w tym kraju. Wsparciem dla literatów było Centro Hispano-Guineano de Malabo. Za pióro chwycili ludzie z różnych grup etnicznych. Tematyka też stała się bardziej zróżnicowana, nie ograniczając się do rozpamiętywania pierwszych jedenastu lat niepodległej Gwinei. To wtedy, w latach 80-tych, do głosu doszli ludzie, którzy stworzyli własny styl. W gronie tych osób pojawiła się m.in. pierwsza Gwinejka-pisarka, Maria Nsue Angue, a także Ndongo-Bidyogo. Wraz z nimi powstawała już nie tylko poezja, ale i proza.

(kofi)

 Dokument bez tytułu