Osoba, posiadająca przeciętną wiedzę z zakresu geografii i biologii zapytana o wyspy, gdzie żyją niespotykane nigdzie indziej gatunki ptaków odpowie bez zastanowienia – Galapagos. Tymczasem obok Galapagos powinniśmy wymienić inne wyspy, o wiele mniejsze, trochę zapomniane… Wyspy Świętego Tomasza i Książęca.
Na tym niewielkim obszarze zaobserwowano aż 144 gatunków ptaków, z czego ponad 70 to ptaki lądowe. Wiele z nich można spotkać tylko tutaj – są to tzw. gatunki endemiczne. Ich różnorodność jest imponująca. Naukowcy szacują, że rożnorodność gatunków jest ponad trzy razy większa niż można by było się spodziewać na tak niewielkim obszarze.
Te niepozorne wyspy, utworzone przez łańcuch wygasłego już wulkanu, nigdy nie stanowiły części żadnego kontynentu. To tym należy tłumaczyć fakt, że wykształciły się na nich aż 26 gatunki endemiczne ptaków. 15 z nich gniazduje na Sao Tome, 6 na Wyspie Książęcej, 5 występuje na obu tych wyspach.
Naukowcy odkryli na Sao Tome dwa gatunki ptaków, które są jedynymi przedstawicielami swojego rodzaju. Ich łacińska nazwa brzmi: Amaurocichla i Neospiza – polskie nazwy to tęgodziób i krótkosterka płowa. Natomiast na wyspie Książęcej został sklasyfikowany jeden taki gatunek – Horizorhinus, znany pod polską nazwą jako żabotnik.
Jednak każdy, kto spodziewa się pięknych, egzotycznych ptaków o kolorowych dziobach i barwnym upierzeniu będzie rozczarowany. Ich widok nie zapiera tchu w piersi, wręcz przeciwnie, łatwo je przegapić, ze względu na niepozorny wygląd. Przyjrzyjmy się dwóm wspomnianym już gatunkom.
Neospiza concolor zwany tęgodziobem, który należy do rodziny łuszczaków z rzędu wróblowatych. Ten stosunkowo duży ptak, z masywnym dziobem i klockowatym korpusem żyje w dziewiczych lasach deszczowych wyspy Sao Tome, i tylko tam. Niestety jego byt jest zagrożony. Populacja tych ptaków liczy mniej niż 50 osobników i spada z każdym rokiem. Jest bardzo płochliwy, wrażliwy na hałas. Chociaż zajmowany przez niego obszar jest nie większy niż 16 km2, bardzo ciężko go spotkać.
Niepozorny wygląd ma także Amaurocichla bocagei zwany krótkosterką płową. Należy ona do rodziny pokrzewkowatych z rzędu wróblowatych. Jest to mały ptak o długich nogach, szczupłym korpusie i długim cienkim dziobie. Jego pożywienie stanowią bezkręgowce, które wyszukuje pomiędzy głazami, porośniętymi mchem kamieniami i pokładami żwiru. Występuje w południowych rejonach Sao Tome. Liczebność populacji krótkosterki jest stabilna i wynosi od 200 do 1000 osobników.
Warto odnotować też fakt, że wiele gatunków ptaków występujących na wyspach nie da się jednoznacznie sklasyfikować. Trwają dyskusje ornitologów na temat właściwego przyporządkowania poszczególnych okazów ptaków. Już teraz można wyróżnić 11 podgatunków ptaków, które występują na wyspach, a których gatunki mieszkają na kontynencie afrykańskim. Niewykluczone, że poza oznaczonymi i opisanymi podgatunkami, wyspę zamieszkują ptaki dotąd niesklasyfikowane, gniazdujące w niedostępnych rejonach wyspy.
(pf)