Pół wieku temu, Sidney Poitier święcił swoje największe triumfy. Zdobył Oscara, zagrał w największych filmowych hitach. Ostatnim aktem w wielkiej karierze Poitier w Hollywood był film „Zgadnij kto przyjdzie na obiad”. Poitier wystąpił w nim obok wielkiego duetu amerykańskiego kina, Katharine Hepburn i Spencera Tracy’ego.
Scenariusz filmu, autorstwa Williama Rose’a powstał w 1966 roku. Filmowa opowieść o białej parze, której córka postanawia wyjść za czarnego lekarza, spodobała się Stanleyowi Kramerowi. Kramer widział w tym scenariuszu przede wszystkim kontrowersyjny temat. Międzyrasowe małżeństwo wciąż budziło emocje w USA, a w niektórych stanach było zakazane. W przypadku rodziców córki z „Zgadnij kto przyjdzie na obiad” chodziło jeszcze o jedno. Byli oni liberałami, popierającymi społeczeństwo otwarte, bez dyskryminacji. Postawieni w sytuacji, w której poznają czarnego zięcia, wyrazistość ich poglądów ulega zamazaniu. Na informację o planowanym ślubie córki reagują z dużym zaskoczeniem.
Kramer wiedział, że chce zrealizować film na podstawie scenariusz Rose’a. Był również przekonany, że w takim filmie, w roli rodziców, musi zagrać duet Hepburn i Tracy, a ich zięcia, Poitier. Początkowo Kramer nie był pewny, czy wytwórnia filmowa, Columbia Pictures, będzie zainteresowana nowym pomysłem na film. Kramer obawiał się, że przedstawienie międzyrasowej miłości może wydać się zbyt śmiałe. Dlatego, dopóki nie był pewny, nie mówił całej prawdy o „Zgadnij kto przyjdzie na obiad”, ograniczając się do stwierdzenia, że będzie to film o pannie młodej, która wychodzi za mąż za Żyda.
Poitier zareagował entuzjastycznie na wizję ponownej współpracy z Kramerem. To właśnie w filmie tego reżysera, zagrał niezapomnianą rolę czarnego więźnia uciekającego w kajdanach z białym towarzyszem niedoli – „Ucieczka w kajdanach” (1955). Teraz Kramer musiał przekonać Hepburn i Tracy’ego. Hepburn była gotowa do nowej roli. Trudniej było pozyskać Tracy’ego, walczącego z chorobą i niechętnego do występowania w filmie. Ostatecznie Tracy zgodził się zagrać w „Zgadnij kto przyjdzie na obiad” i jak się później okazało miał być to jego ostatni film przed śmiercią – Tracy zmarł tuż po zakończeniu zdjęć do filmu.
Kim byli główni bohaterowie filmu? Matt Drayton – w tej roli Tracy – i jego żona Christina (Hepburn), reprezentowali wyższe sfery z San Francisco, o liberalnych poglądach. Zaangażowani społecznie, przeciwstawiający się społecznej niesprawiedliwości, musieli przejść przez wielką próbę. Otóż ich córka, Joey – zagrana przez Katharine Houghton – przyjeżdża z Hawajów ze swoim narzeczonym, doktorem Johnem Prenticem (Poitier). Zanim poślubi czarnego lekarza, chce uzyskać błogosławieństwo rodziców, pewna, że otrzyma je, bo wyróżniają ich postępowe poglądy. Przez kolejnych osiem godzin, od momentu ogłoszenia decyzji przez córkę, Draytonowie muszą zdecydować, czy rzeczywiście tolerancja bez względu na kolor skóry, którą dotąd deklarowali, może mieć zastosowanie w tym przypadku – w końcu chodzi o ich córkę.
Mężem Joey ma zostać elegancki i przystojny czarny lekarz, wykładowca w Yale Medical School, ekspert Światowej Organizacji Zdrowia. Estetyzacja postaci doktora Prentice’a była w filmie Kramera zamierzona. Miał on reprezentować Afro-Amerykanów, którzy wbrew stereotypom kończyli prestiżowe uczelnie i osiągali zawodowy sukces. Jest on wręcz taki, jak jego przyszli biali teściowie. Nie różni go nic, oprócz koloru skóry.
„Zgadnij kto przyjdzie na obiad” nie jest tak naprawdę filmem o miłości. Sceny miłosnych uniesień z udziałem przyszłych małżonków ograniczają się właściwie do jednego pocałunku. Głównym zagadnieniem, którym zajął się Kramer było przyjrzenie się reakcjom liberalnej Ameryki na problem tolerancji rasowej w jej sercu, w rodzinie Draytonów. To właśnie w ich domu rozgrywa się większość scen filmu Kramera. Cały film służy sformułowaniu pytania, kierowanego do białych widzów w kinie, które brzmi: Czy pozwoliłbyś swojej córce wyjść za czarnego Amerykanina?
Śmierć Tracy’ego przyciągnęła tłumy widzów do kin, którzy chcieli zobaczyć go w ostatniej filmowej roli. „Zgadnij kto przyjdzie na obiad” gwarantowało pełne kinowe sale. Temat poruszony w filmie wydawał się niezwykle aktualny, bo nawiązywał też do dwóch innych wydarzeń z 1967 roku. Po pierwsze Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał, że żaden amerykański stan nie może zakazywać międzyrasowych małżeństw. Po drugie, kilka miesięcy po decyzji sądu, córka amerykańskiego Sekretarza Stanu, Deana Ruska, wyszła za mąż za czarnego partnera, Guya Gibsona Smitha.
Kramer nie wywołał jednak rewolucji swoim filmem. Był to czas, kiedy do głosu dochodziło nowe pokolenie czarnych bojowników o obronę praw afro-amerykańskiej społeczności. Nie chciało już ono pertraktować, czy też integrować się z białymi. W oczach czarnych radykałów, Poitier był na służbie białych, i jego czas minął. Poitier zarzucano, że realizuje fantazje białych liberałów. Sam fakt, że zagrał doskonale wykształconego lekarza, uznano za próbę forsowania tezy, że biali byli zdolni zaakceptować czarnych Amerykanów, tylko jeśli ci drudzy byliby dwa razy lepsi niż ci pierwsi. Nowa generacja Afro-Amerykanów nazywała służebną rolę Potier wobec interesów białych mieszkańców USA, nowym pogardliwym przydomkiem nadanym temu aktorowi – „wuj Tom”. Mimo to „Zgadnij kto przyjdzie na obiad” przyciągał tłumy widzów, w tym znaczną część afro-amerykańskiej społeczności. Nie wszyscy Afro-Amerykanie szli do kina, aby doszukiwać się ukrytych dla nich znaczeń.
Paradoksalnie film został stosunkowo dobrze przyjęty na amerykańskim Południu. Poitier, który grał dobrze wychowanego lekarza, stał się alternatywą wobec radykalnych Afro-Amerykanów, utożsamianych z przemocą czy też Czarnymi Panterami. Nie obyło się jednak bez protestów. Głównymi przeciwnikami roli zagranej przez Poitiera jak i całego filmu, byli oprócz wspomnianych już czarnych radykałów, biali rasiści z Ku Klux Klanu. Pikiety, akty przemocy, towarzyszyły części pokazów filmu. Rasistowska część białej Ameryki sprzeciwiała się promowaniu mieszania ras i związków międzyrasowych.
W swojej autobiografii Poitier tłumaczył się z ról, za które był krytykowany, twierdząc, że sprzeciwiał się przemocy, zaś złe emocje postanowił przemieniać w pozytywną energię, tak jak czynili to Martin Luther King czy Gandhi. Podkreślał też, że dla Hepburn i Tracy’ego, czarny aktor w roli głównej na filmowym planie i kontakt z nim były czymś zupełnie nowym. Dotychczas ich kontakt z Afro-Amerykanami ograniczał się do minimum, oznaczającego w większości przypadków służbę domową. W czasie realizacji „Zgadnij kto przyjdzie na obiad” biały aktorski duet miał okazję poznać mało znany mu świat, reprezentowany przez Poitier. Poitier bronił się przed zarzutami jeszcze jednym argumentem. Jego zdaniem film nie powinien być propagandą, ale przede wszystkim rozrywką. „Zgadnij kto przyjdzie na obiad” kończył etap wielkich hitów w karierze Poitier. Poitier skończył swoją misje w Hollywood. Utorował drogę czarnym aktorom do amerykańskiego filmu. Wkrótce po realizacji filmu Kramera pozna swoją drugą żonę, białą Kanadyjkę, modelkę, Joannę Shimkus.
Paweł Średziński
Dowiedz się więcej o przeglądzie filmów „Afro-Ameryka 2010″.