Opowiadacze historii byli pierwszymi twórcami literatury na terenach dzisiejszej Gambii. To dzięki nim trwała pamięć i tradycja przekazywana następnym pokoleniom. Opowiadacze ci nie zapisywali swoich historii na kartach książek. Była to literatura „mówiona”, której nie czytało się, ale słuchało.
Opowiadanie historii nie było wyłącznie gambijską specjalnością. Ten rodzaj twórczości istniał w całej zachodnioafrykańskiej tradycji. Literatura pisana pojawiła się dopiero w XX wieku, jako spuścizna okresu kolonialnego. To kolonializm wprowadził nowe standardy literackie w dorzeczu rzeki Gambii.
Wheatley
Jednak zanim została wydana pierwsza gambijska powieść Lenrie'go Petersa (1965), dwieście lat wcześniej, najprawdopodobniej o rzece Gambii wspominała w swoich wierszach Phyllis Wheatley. Wheatley była Afrykanką (pochodzącą z Senegambii i sprzedaną w Ameryce Północnej jeszcze jako dziecko), która żyła w czasach, kiedy w Ameryce Północnej kwitł niewolniczy proceder, a czarnoskórzy mieszkańcy byli przede wszystkim niewolnikami bez perspektyw na edukację. Ale Wheatley udało się i została wysłana do szkoły.
W tamtych czasach, w Ameryce Północnej nie było to powszechne zjawisko. W 1772 roku ukazał się zbiór jej wierszy „ Poems On Various Subjects, Religious And Moral”. Na początku nikt nie chciał uwierzyć, że to poezja Wheatley. Wieść o afrykańskiej poetce z Ameryki dotarła nawet do Anglii, gdzie Wheatley została zaproszona i mogła spotkać się z brytyjskimi krytykami. W związku z tym, że w swojej poezji wspomina o rzece Gambii, uznaje się ją za pierwszą pisarkę z tego rejonu Afryki. Zresztą ona sama najprawdopodobniej pochodziła ze wsi położonej nad tą rzeką.
Prasa i antykolonializm
Już w XX wieku mieszkańcy brytyjskiej kolonii nad rzeką Gambią, zaczęli drukować słowa na łamach lokalnych gazet. Nie była to jeszcze literatura. W 1929 roku Sir Edward Francis Small, jeden z pierwszych gambijskich nacjonalistów, wydał pierwszą gazetę w Gambii, „The Gambia Outlook”. Kilka lat później ukazało się „Gambia Echo”. Słowo pisane stało się ważnym elementem kształtowania nowej, gambijskiej tożsamości, która doprowadziła kolonię brytyjską do niepodległego bytu.
I to właśnie kolonializmowi i ruchowi antykolonialnemu swoje powstanie zawdzięcza zachodnioafrykańska, a również gambijska, literatura pisana. Nie można jednak zapominać, że zanim do rąk czytelników trafiły pierwsze książki autorstwa Gambijczyków, istniała znacznie dłuższa tradycja literatury mówionej przez opowiadaczy historii.
(kofi)