Polacy wzięli udział w misji pokojowej w Namibii w ramach Grupy Przejściowej Pomocy ONZ – United Nations Transition Assistance Group (UNTAG) – powołanej do nadzorowania początkowej fazy procesu demokratyzacji nowo powstałego kraju.
Problem uzyskania niepodległości przez Namibię – byłą kolonię niemiecką i, od Traktatu wersalskiego – brytyjską – zaistniał już podczas obrad Ligi Narodów w okresie XX-leca. Od 1949 roku terytorium dzisiejszej Namibii pozostawało zależne od Republiki Południowej Afryki. Kraj ten, mimo ponawianych żądań ONZ oraz wyroku Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (1969), do upadku apartheidu funkcjonował jako część RPA[1]. Przełom w międzynarodowych staraniach na rzecz przyznania niepodległości Namibii stanowił rok 1978, kiedy Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję nr 435 przewidującą wysłanie korpusu sił pokojowych. Do jej realizacji doszło jednak dopiero po zakończeniu zimnej wojny i upadku reżimu Afrykanerów (rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 632 z 16 lutego 1989 roku)[2].
Główne cele UNTAG[3] koncentrowały się wokół: przeprowadzenia wolnych i demokratycznych wyborów, potwierdzających podmiotowość prawnomiędzynarodową Namibii, rozbrojenia sił partyzanckich Organizacji Narodu Afryki Południowo-Zachodniej (South West African People Organization – SWAPO), obserwacji demobilizacji Obrony Terutyrialnej Południowo-Zachodniej Afryki (South West Africa Territory Defence – SWAFT), eskortowania wycofujących się konwojów wojsk południowoafrykańskich (South African Defence Force – SADF), powstrzymania przenikania z Angoli i Zambii Ludowej Armii Wyzwolenia Namibii (People`s Liberation Army of Namibia – PLAN), nadzorowania powrotu uchodźców, jeńców wojennych i więźniów politycznych – a w szerszej perspektywie – współudziału w budowaniu narodu namibijskiego[4].
Uformowany kontyngent UNTAG liczył ok. ośmiu tysięcy osób, pochodzących z ponad 50 krajów, z czego ponad połowę stanowił personel wojskowy. Specyfiką misji UNTAG było wystawienie licznej grupy obserwatorów wojskowych liczącej ponad 300 oficerów pochodzących z kilkunastu państw. Jak krytycznie stwierdził szef delegacji MON, gen. Marian Sobełek, „Sekretariat ONZ główną uwagę zwrócił na aspekty polityczne i zabezpieczenie potrzeb komponentu cywilnego misji, bardzo rozbudowanego i w większości powołanego spośród wysoko postawionych stałych pracowników”[5].
Podstawę prawną do formowania polskiego kontyngentu wojskowego stanowił rozkaz Ministra Obrony Narodowej nr PF 6 z 2 marca 1989 roku oraz uchwała nr 50/89 Rady Ministrów z 22 marca 1989 roku. Polska skierowała do udziału w UNTAG jednostkę logistyczną, w skład której weszło 241 żołnierzy zawodowych i 132 żołnierzy służby zasadniczej (w większości pochodzących ze Śląskiego Okręgu Wojskowego) oraz grupę 20 obserwatorów wojskowych. Polscy żołnierze korzystali w Namibii z doradztwa ekspertów – np. Bogusława Ludwikowskiego – byłego ambasadora PRL w Etiopii, wieloletniego pracownika ONZ[6]. W jego wspomnieniach znaleźć można dokładne opisy procedury naboru do kontyngentu: „Każdego dnia ze zgrupowania ubywali kolejni kandydaci do niebieskiego beretu, jedni rezygnowali sami z różnych powodów, m.in. niepewności i niejasnej sytuacji politycznej w Namibii, różnorakich obaw wynikających z rocznego okresu trwania misji. Drudzy nie przechodzili <<gęstego sita>>, badań komisji lekarskiej. W okresie organizacji kontyngent niezwykle ważną rolę odegrały osoby posiadające doświadczenie zdobyte podczas uczestnictwa w dotychczasowych misjach pokojowych, znaczną grupę stanowili tutaj <<Golańczycy>>, którzy swoje doświadczenie pod błękitną flagą zdobywali na Wzgórzach Golan”[7].
Dowództwo Polskiej Wojskowej Jednostki Logistycznej (POLLOG) powierzono ppłk Kazimierzowi Giłejowi. Polacy stacjonowali w strefie północnej (utworzonej wedle przebiegu 220. Równoleżnika) w dwóch miastach: Grootfontein (siedziba kompanii zaopatrzeniowej, transportowej i obsługi) oraz w Windhuk (Centralna Składnica Zaopatrzenia)[8]. Polacy dostali się tam korzystając w wypożyczonego od prezydenta Mozambiku samolotu IŁ-62M[9].
W relacji Ludwikowskiego znajduje się wiele barwnych szczegółów z przebiegu misji. Wspomina różne formy spędzania czasu wolnego przez Polaków: „Najszybciej na nasze przybycie zareagował właściciel <<Drank Winkla>> – sklepu monopolowego, który czując interes, w ciągu tygodnia wprowadził do sprzedaży czystą wódkę <<Visła>>” (…) Płynęła ona dość wartkim strumieniem. Do tradycyjnych nawyków przybył też nowy czynnik – nostalgia[10]. Ludwikowski relacjonuje organizowanie 170 wycieczek krajoznawczych po Namibii, mecze piłkarskie, wyprawy Koła Łowieckiego Kudu.
Ocenił on także wysokość wynagrodzenia polskich żołnierzy: „Byliśmy najniżej opłacanymi uczestnikami misji (…) Wynagrodzenie to pozostawało w znacznej rozbieżności z tym, co otrzymywał nasz kraj z ONZ (…) Wedle pobieżnych szacunków skarb państwa nie dopłacił do naszej misji w Namibii”[11]. Krytycznie odniósł się do przygotowania misji do warunków afrykańskich: „Od pierwszych dni pobytu okazało się, że nasze krajowe, eleganckie mundury polowe w strefie klimatycznej są utrapieniem, że stanowią <<indywidualną saunę pojedynczego żołnierza>>”[12]. „Prawdziwą zmorą był brak w krajowych pojazdach klimatyzatorów i obowiązujących na terenie misji pasów bezpieczeństwa”[13].
Do zadań Polaków należało zapewnienie przewozu osób cywilnych i wojskowych oraz zaopatrzenia, prowadzenie składnic zaopatrzeniowych. Grupa obserwatorów pod dowództwem płk. Bolesława Izydorczyka nadzorowała przeprowadzone wiosną 1990 roku demokratyczne wybory w najtrudniejszym politycznie i wojskowo regionie sąsiadującym z Angolą. W trakcie pełnienia misji, na skutek wypadku samochodowego, śmierć poniosło trzech polskich żołnierzy[14].
Maciej Miszczak, Błażej Popławski
Przypisy:
[1] Szerzej na temat geopolitycznego kontekstu misji UNTAG: P. Reiner, UNTAG: a postal history, Windhoek 1990; R. Harbour, Initiating the “second generation” of United Nations operations: UNTAG in Namibia, Geneva 1998; C. Thornberry, The UNTAG experience in Namibia: first phase, Johannesburg 1990.
[2] Misje pokojowe ONZ, http://www.unic.un.org.pl/misje_pokojowe/mzaf_untag.php, dostęp 15.02.2012.
[3] Oficjalna strona UNTAG: http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/untag.htm, dostęp 13.02.2012.
[4] R. Preston, Integrating Fighters after War: Reflections on the Namibian Experience, 1989-1993, „Journal of Southern African Studies” 1997, Vol. 23, No. 3, s. 453-472.
[5] Cyt. za: G. Ciechanowski, Żołnierze polscy w misjach i operacjach pokojowych poza granicami kraju w latach 1953-1989, Toruń 2009, s. 202.
[6] Wspomnienia Ludwikowskiego: Namibia. Pomyślnie wypełniona misja pokojowa przy znaczącym udziale Polaków, Warszawa 2009.
[7] Ibidem, s. 72.
[8] J. Zuziak, Polski Kontyngent Wojskowy w Grupie Przejściowej Pomocy Narodów Zjednoczonych dla Namibii (1989-1990), w: Wojsko Polskie w międzynarodowych misjach i operacjach pokojowych, red. M. Marszałek, J. Zuziak, Warszawa 2010, s. 80-91.
[9] B. Ludwikowski, op. cit., s. 73
[10] Ibidem, s. 75.
[11] Ibidem, s. 75.
[12] Ibidem, s. 75.
[13] Ibidem, s. 86.
[14] http://www.untag.pamiecipoleglych.mon.gov.pl/?a=true, dostęp 20.02.2012.