Niedawno ukazał się drukiem zbiór opowiadań mozambijskiego pisarza Mia Couto, znanego już w Polsce z powieści “Ostatni lot flaminga”. Nazwisko pisarza pojawiło się również przy okazji ekranizacji jego najważniejszej powieści, “Terra sonâmbula” – Lunatyczna kraina – której polska premiera odbyła się podczas tegorocznej AfryKamery – opowiadającej z jednej strony o skutkach wojny domowej w Mozambiku, a z drugiej prowadzącej nas przez dziwną pół-rzeczywistość, gdzieś pomiędzy jawą a snem, w której magia życia i słów tworzy oazę przed szaleństwem otaczającej śmierci i przemocy.
Zarówno “Terra sonâmbula”, “Ostatni lot flaminga”, jak i “Naszyjnik z opowiadań”, wprowadzają nas w specyficzny klimat twórczości Mia Couto, przez niektórych krytyków porównywanej z południowoamerykańskim realizmem magicznym. Świat Couto to nie tylko szara rzeczywistość Mozambiku, gdzie przez prawie 20 lat toczyła się wojna domowa, ale magiczne zaklęcia, czas, który potrafi zwolnić i przyspieszyć swój bieg, fantastyczne postacie jak z bajek, a przede wszystkim wspaniały język,w którym pisarz tworzy nowe znaczenia i słowa, aby przedstawić ten inny, odmienny świat.
“Naszyjnik z opowiadań” składa się z dwudziestu krótkich utworów, wziętych z trzech różnych zbiorów Couto. Dodatkowo umieszczono przedmowę napisaną przez dra Eugeniusza Rzewuskiego, dawnego wykładowcę na Uniwersytecie w Maputo, a obecnie pracownika Afrykanistyki Uniwersytetu Warszawskiego; esej od tłumaczy, zgłebiający problemy translatorskie tej książce oraz wykład Mia Couto, w którym opowiada, skąd wzięła się specyfika jego techniki pisarskiej. Podczas czytania zachwyca przede wszystkim wysokiej klasy tłumaczenie, wykonane przez studentów i wykładowców Instytutu Iberystyki UW, którzy przez ponad dwa lata pracowali nad każdym opowiadaniem, aby móc oddać piękno języka pisarza: poetycki rytm jego zdań, specyficzny język portugalski charakterystyczny dla społeczności mozambickiej oraz dziwne neologizmy, którymi przetkane są jego utwory.
Opowiadania ze zbioru, choć krótkiej objętości, są z jednej strony bardzo barwne, a z drugiej poruszają ważne kwestie, jak relacje między białymi a czarnymi, kobietami a mężczyznami, dziećmi a starcami. Wpływ oratury afrykańskiej jest również mocno widoczny, gdyż wiele opowiadań przywodzi na myśl stare legendy i bajki, które tłumaczą, dlaczego świat funkcjonuje w taki a nie inny sposób. Można poczytać legendę z Namaroi, która wyjaśnia, “jak to się stało, że na tym świecie kiełkujemy jako kobiety i mężczyźni.” Pojawiają się magiczne rybki, staruszka połknięta przez kamień, chłopiec, który musi krwawić, by śnić, “błogośniony deszcz”, który obmywa świat z wojny czy mężczyzna prowadzący rybę na smyczy na codzienny spacer. W tym wszystkim zaś najbardziej zachwyca odmienny sposób postrzegania rzeczywistości, w którym nie trzeba kierować się jedynie zimną logikę, a wręcz należy sobie pozwolić, by wyobraźnia i magia niecodzienności pochłonęły nas bez reszty.
Miłka Stępień
Mia Couto, “Naszyjnik z opowiadań”, Biblioteka Iberyjska, Warszawa 2008.
Wybór i opracowanie: Dorota Kwinta, Jakub Jankowski, José Carlos Dias.
Przedmowa: Eugeniusz Rzewuski.