Jak można się spodziewać, nawet tak mały kraj jak Gambia, to etniczny tygiel. Żyją w nim różne ludy, przy czym najliczniejszą grupę stanowią Mandinka. Wśród grup etnicznych znajdziemy te, których przedstawiciele mieszkają w Senegalu. „Oficjalnymi”mieszkańcami Gambii są Mandinka, Fulanie, Wolofowie, Serer, Soninke, Manjago i Aku. Wszystkich Gambijczyków jest ponad półtora miliona.
Poza oficjalną ósemką, w Gambii, żyją też mniejsze społeczności: Mansuwanka, Mankaan, Papel, Susu, Balanta, Jalunke i Libańczycy. Jednak są to ludzie, którzy pojawili się w Gambii dosyć niedawno. Być może to jest powód, dla którego nie znaleźli się na etnicznej liście Gambijczyków. Z kolei Bayinunka, najstarsze plemię w tym rejonie Afryki, przestało istnieć w Gambii, ponieważ żaden Gambijczyk nie mówi już w tym języku. Osoby, które identyfikują się z tą prawie wymarłą – w Gambii grupą – język ten przetrwał w senegalskim Casamance i Gwinei-Bissau – posługują się językami mandinka lub diola. Chociaż niektóre statystyki (2001) określają liczbę członków tego plemienia w Gambii na 1,6 procent.
Mandinka
To największa grupa etniczna wśród współczesnych Gambijczyków (42 procent). Zamieszkują głównie zachodnią część Gambii. Mandinka pojawili się w Gambii w XIII wieku, wraz z ekspansją imperium Mali. Opanowali wtedy rejon od północnego brzegu rzeki Gambii po wyżynę Futa-Djalon (dziś Gwinea). Na teren dzisiejszej Gambii dotarli w poszukiwaniu lepszej ziemi pod uprawy i osadnictwo. Jednak rejon zamieszkany przez Mandinka nie ogranicza się wyłącznie do tego niewielkiego kraju. Obecnie lud ten, poza Gambią, można spotkać w Burkina Faso, Gwinei, Gwinei-Bissau, Liberii, Mali, Senegalu, Sierra Leone i na Wybrzeżu Kości Słoniowej.
Większość Mandinka zajmuje się rolnictwem – szczególnie uprawa orzeszków ziemnych – oraz próbuje swoich sił w biznesie. Pierwszy gambijski prezydent, Dawda Jawara, był Mandinka. Lud, do któego należy Jawara kontrolował życie polityczne Gambii od momentu ogłoszenia niepodległości (1965) do zamachu stanu w 1994 roku. W tym czasie inne grupy etniczne nie mogły liczyć na udział we władzy.
Fulanie
Fulanie to lud hodowców bydła, który mieszka w wielu krajach Afryki Zachodniej. W Gambii stanowią 18 procent mieszkańców. Początki fulańskiej społeczności są umiejscowiane w rejonie na północ od rzeki Senegal. To stamtąd, w ciągu kolejnych wieków, Fulanie ruszyli na południe i wschód, szukając pastwisk dla swoich zwierząt. W ten sposób dotarli do Gambii. Do dziś za ich przodków uważa się również północnoafrykańskich Berberów, o czym ma świadczyć ich jasna skóra i prostsze włosy. Obecnie zajmują się nie tylko hodowlą, ale także uprawą ziemi. Żyją w małych wsiach we wschodniej, środkowej i północnej części Gambii.
Wolofowie
Do Senegalu, a później nad rzekę Gambię dotarli z południowej Mauretanii. Do wędrówki na południe zmusiły ich susze i postępująca pustynia. Największa fala wolofskiej migracji na terytorium dzisiejszej Gambii miała miejsce w XIX wieku. Głównymi ośrodkami osadnictwa Wolofów w tym niewielkim kraju stał się Banjul i północny brzeg rzeki Gambii.
Na początku zajmowali się handlem i budową statków. Obecnie pracują na roli (Wolofowie z północnego brzegu rzeki) bądź zajmują się biznesem i handlem oraz są zatrudnieni w służbie cywilnej (Wolofowie z Banjulu). Krajem, w którym mieszka najwięcej członków wolofskiej społeczności jest Senegal. W Gambii stanowi ona 16 procent obywateli tego państwa.
Diola
Diola są uznawani za jedną z najwcześniej osiadłych społeczności na południe od rzeki Gambii. Ustna tradycja wspomina o ich egipskim pochodzeniu i ich podróży w czasach króla Salomona w X wieku przed narodzeniem Chrystusa. Z Afryki Północnej mieli dotrzeć nad rzekę Niger, a potem uciekając przed wojną i suszami na obszar dzisiejszej Gambii, do regionu Casamance w Senegalu i północnej części Gwinei-Bissau. Wraz z nami, w ten rejon Afryki miały dotrzeć uprawy ryżu i bawełny.
Dziś Diola żyją w pobliżu wybrzeża Atlantyku, także w Gambii. Stanowią 10 procent gambijskiego społeczeństwa. Wyznają islam i chrześcijaństwo. Zachowail też szereg praktyk religijnych i wierzeń ze swojej animistycznej przeszłości. Zajmują się uprawą ryżu, produkcją oleju i wina palmowego oraz hodowlą świń i innych zwierząt. Drugi prezydent Gambi, Yahya Jammeh jest z pochodzenia Diola. W czasach pierwszej republiki, za rządów Jawara, Diola pozostawali poza burtą gambijskiej polityki. Jedyną karierą na jaką mieli szanse w Gambii była służba w wojsku.
Soninke
Byli władcami i kupcami w prawie legendarnym Imperium Ghany. Przetrwali do dziś, wraz ze swoją długą historią. Większość Soninke, którzy żyją w dzisiejszej Gambii, przywędrowali tutaj w XIX wieku w charakterze uchodźców przed wojnami religijnymi w Senegalu. Żyją wzdłuż wschodniej granicy Gambii. Są nie tylko rolnikami. Afryka zna ich także jako ludzi handlujących złotem i diamentami oraz wyrabiających ubrania i ceramikę. W Gambii stanowią 9 procent.
Serer, Aku i Manjago
W kolejnych 4 procentach Gambijczyków mieści się kilka mniejszych grup etnicznych. Wśród nich jest lud Serer. Pochodzi on z obszarów na północ od rzeki Senegal, skąd wymigrował na południe, w tym do północno-zachodniej części Gambii. Serer uznawani są za powiązanych językowo i kulturowo z Fulanami oraz przez przodków z Diola. W Gambii zajmują się głównie połowami ryb.
Aku to gambijscy Kreole, potomkowie europejskich kupców i ich afrykańskich żon bądż wyzwolonych niewolników z Sierra Leone. Ze względu na ich bliskie kontakty z Europejczykami byli jednymi z pierwszych, którzy mieli dostęp do edukacji i odgrywali ważną rolę w życiu gospodarczym i politycznym kolonialnej Gambii. Większość z nich to chrześcijanie o europejskich imionach. Ci, którzy są muzułmanami i mieszkają w Banjulu mają europejskie nazwiska i muzułmańskie imiona.
Manjago są uznawani za rdzennych mieszkańców wybrzeża Gwinei-Bissau. Do Gambii trafili jako pracownicy sezonowi. Część z nich osiedliła się w Gambii i w senegalskim Casamance. Ich głównym zajęciem stało się rolnictwo, produkcja oleju palmowego i chów trzody chlewnej.
Gambijczyków łączy najwięcej z mieszkańcami Senegalu. Jednak ich kulutralne koneksje sięgają także do innych krajów Afryki Zachodniej. Pomimo, że angielski jest oficjalnym językiem, w miastach jako lingua franca używa się wolofskiego, natomiast w mandinka mówi się przede wszystkim na obszarach wiejskich. Innymi, często słyszanymi językami są język Fulanów oraz mowa Diola, Soninke i innych ludów, których domem stała się Gambia. Poza Afrykańczykami w Gambii żyją także Azjaci i Libańczycy, którzy przybyli do tego miejsca w czasach kolonii brytyjskiej i dziś tworzą symboliczny 1 procent pozaafrykańskiej ludności tego kraju.
(kofi)