Po tym jak Portugalia przeżyła polityczne trzęsienie ziemi i przewrót po nieudanych wojnach w koloniach afrykańskich, Madryt zaczął obawiać się powtórki z podobnej sytuacji. Dlatego Hiszpanie chcieli pozbyć się jak najszybciej swojej saharyjskiej posiadłości. Pośpiech z jakim opuszczali Saharę Zachodnią, sprawił, że jej mieszkańcy musieli podjąć walkę z nowymi okupantami.
Dwa kraje, Maroko i Mauretania, które były już niepodległe, zaczęły rościć pretensje do Sahary Hiszpańskiej. Czyniły to wbrew orzeczeniu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS), który stwierdził, że żadne z tych państw nie ma prawa do jej terytorium. MTS podkreślił też prawo mieszkańców Sahary Zachodniej do samostanowienia. W praktyce miało to oznaczać, że to Sahrawi powinni zdecydować o losach swojej ojczystej ziemi, a nie sąsiednie państwa.
Już wcześniej (w latach 50-tych i 60-tych) dążenie do wyzwolenia się spod hiszpańskiej okupacji, doprowadziło do utworzenia ruchu nacjonalistycznego. Ukształtowana przez kilkaset lat zachodniosaharyjska tożsamość, dojrzała do tego, aby stać się czymś na kształt narodowej tożsamości.
Najpierw podjęto próbę rozwiązań siłowych, ale Saharyjczycy przegrali z Hiszpanami (powstanie w latach 1956-1958). To doprowadziło do utworzenia, pod koniec lat 60-tych, organizacji Harakat Tahrir (Ruch Wyzwolenia), której celem była pokojowa dekolonizacja Sahary Zachodniej. Jednak jej działacze przecenili dobrą wolę kolonizatorów. Zorganizowali manifestację, ale…
Po tym jak odczytali petycję adresowaną do hiszpańskiego gubernatora na pokojowej demonstracji, manifestantów zaczęła otaczać kolonialna policja. Doszło do przepychanek. W ich rezultacie na ulice El-Aaiún skierowano Hiszpańską Legię Cudzoziemską, która otworzyła ogień, zabijając kilkanaście osób, raniąc dziesiątki i aresztując setki innych demonstrantów. W trakcie demonstracji, nazywanej dziś Powstaniem w Zemla (1970) zniknął też w niewyjaśnionych okolicznościach (po zatrzymaniu przez hiszpańskie służby bezpieczeństwa), założyciel Harakat Tahrir, Muhammad Bassiri.
W 1973 roku Saharyjczycy utworzyli Front Polisario. Przyjął on zupełnie inną taktykę. Postawił na walkę partyzancką, co sprawiło, że Hiszpanie stracili kontrolę nad terytorium Sahary Zachodniej (kontrolowali tylko miasta). Dwa lata później, gdy generał Francisco Franco leżał na łożu śmierci (1975) Madryt postanowił pozbyć się afrykańskiej kolonii. Podjął rozmowy z zachodniosaharyjskimi nacjonalistami, ale wtedy do gry wkroczyło Maroko.
6 listopada 1975 roku 350 tysięcy nieuzbrojonych Marokańczyków, zebrało się w mieście Tarfaya (południowe Maroko), czekając na sygnał swojego króla Hassana II do wkroczenia na terytorium Sahary Zachodniej. Pod hasłami powrotu Sahary Marokańskiej do macierzy, zamierzali postawić Hiszpanów przed faktem dokonanym. Jednocześnie marokańscy żołnierze wkroczyli do północno-wschodniej części Sahary, aby zablokować ewentualną interwencję Algierii, która wspierała przeciwny aneksji przez Maroko, Front Polisario. Zaatakowali też pozycje zachodniosaharyjskich nacjonalistów.
Ten Zielony Marsz (zielony, jako kolor Islamu, przyjęli jego uczestnicy) miał wywrzeć presję na Madryt. Hiszpańskie władze obawiały się wojny. Dlatego zamiast z Polisario, postanowiły dogadać się z Marokiem i Mauretanią (oba kraje rościły sobie prawa do terytorium Sahary Hiszpańskiej). Negocjacje zakończyły się w błyskawicznym tempie, już 14 listopada, i doprowadziły do podpisania tzw. „porozumień madryckich”.
W myśl tego układu Hiszpania rezygnowała z Sahary Zachodniej, oddając Marokańczykom 2/3 jej obszaru (północne terytorium Saguia el-Hamra i prawie połowę Rio de Oro). Pozostałą trzecią część hiszpańskiej kolonii przejęła Mauretania. Hiszpania zagwarantowała sobie prawo do 35 procent udziałów w kopalniach fosforanów w Bou Craa oraz prawo do połowów ryb u wybrzeży Sahary Zachodniej. Okupantów hiszpańskich zastąpili marokańscy i mauretańscy.
Front Polisario nie zamierzał rezygnować z aspiracji niepodległościowych Saharyjczyków. Cieszył się dużym poparciem wśród miejscowej ludności, został też uznany przez wiele krajów w Afryce i na świecie za reprezentanta jej interesów. 27 lutego 1976 roku, kiedy ostatni hiszpański żołnierz opuścił saharyjską kolonię, Polisario postanowił ogłosić niepodległość Sahary Zachodniej.
Tak powstało nowe państwo w Afryce, którego istnienia do dziś nie uznaje Maroko, uważając terytorium tego kraju za swoja własność. Polisario przystąpiło do długiej i trudnej walki.
(kofi)