Największe bractwa w Senegalu to: Tidżanijja, Muridiyya, Qadirija i Lahiniya (Layene). Dwa pierwsze są najbardziej rozpowszechnione. Tym samym, gdy mówi się o islamie w Senegalu, jako pierwsze rodzi się pytanie – „Jesteś Tidjane czy Murid?”, czyli „Jesteś zwolennikiem Tidżanijji czy Muridiyyi?”.
Tidżanijja
Rozwój Tidżanijji w Senegalu jest zasługą głównie trzech postaci: Al-Hadżego' Malika Si (1854-1922), Abdulaje'a Niassa (1840-1922) oraz jego syna Ibrahima Niassa (1900-1975), przywódcy bractwa na obszarze Afryki Zachodniej. „Podczas jednej z wizji Ibrahim Niassa miał otrzymać dar szczególnej łaski (arab. fajcla) od Boga, dzięki czemu zapoczątkował nowe odgałęzienie bractwa znane jako społeczność obfitej łaski (arab. Dżama'al al.-Fajda). Wedle jego nauk dar bożej łaski przekazywany jest za pośrednictwem szajchów i umożliwia poznanie prawdy absolutnej. Szajch udziela jej ludziom nieoświeconym, przyczyniając się w ten sposób do masowego zbawienia. Według Niassa łaska, której źródła tkwią w Koranie, manifestuje się poprzez Tidżanijję. Jest ona zatem społecznością wybraną, albowiem boskie prawdy przekazywane są tylko jej członkom, aby mogli powrócić do korzeni swojej wiary.
Zwolennicy Niassa uznali tę doktrynę za rewolucyjną w islamie, gdyż zapewniała milionom ludzi możliwość duchowego doświadczenia. Ruch zainicjowany przez Niassa stał się atrakcyjny, ponieważ przeczył tezie o elitarności islamu. Niassa dawał nadzieję biednym, ekonomicznie upośledzonym i podnosił wiarę w wartość muzułmanów afrykańskich, zwłaszcza na tych obszarach, gdzie stanowili mniejszość, np. w Ghanie. Proces wtajemniczenia do jego ruchu i duchowego rozwoju adepta uczynił prostym i zrozumiałym dla zwykłych ludzi, nie mających wykształcenia religijnego. Wedle jego doktryny najkrótsza droga do osiągnięcia jedności z Prorokiem prowadzi bezpośrednio od niego i jest otwarta dla każdego muzułmanina, który pragnie dotrzeć do prawdy. Wystarczy jedynie przyłączyć się do ruchu Niassa. Jego zwolennicy wierzą ponadto, że łaska, stanowiąca centralny element jego nauk, przejawia się nie tylko w sposób duchowy, ale także materialny, na przykład w uzdrowieniach czy powodzeniu w interesach.
Na początku lat trzydziestych XX wieku Ibrahim Niassa wysyłał inicjatorów głównie na obszary ówczesnych kolonii brytyjskich (Gambia, Sierra Leone, Złote Wybrzeże, Nigeria), przyczyniając się do spopularyzowania jego ruchu w Afryce Zachodniej. W odróżnieniu od członków bractwa wywodzących się z tradycji Al.-Hadżdż Umara Talia, skupionych wokół tak zwanej Tidżanijji tradycyjnej, zwolennicy Niassa w północnej Nigerii tworzą ruch określany jako Tidżanijja Reformowana.
Ruch Ibrahima Niassa stanowi najbardziej rozpowszechniony odłam Tidżanijji. Wedle niektórych szacunków liczy w Afryce Zachodniej blisko 60 milionów wyznawców. Ma też zwolenników poza kontynentem afrykańskim, między innymi we Francji oraz w USA. Znaczne wpływy są widoczne w północnej Nigerii, Gambii, Mali, Ghanie i Sierra Leone. Jednak najsilniejszą pozycję zdobył w Senegalu.
Muridiyyah
Założycielem Muridiyyahi był Szejch Ahmadou Bamba (1853-1927) – Khadimu Rasoul (Sługa proroka). Należy on do kierunku sufizmu, w ramach którego możemy wyróżnić dwa nurty. Pierwszy opiera się na literalnej interpretacji Koranu i Sunny. Drugi, zwany też mistycznym, proponuje symboliczną (alegoryczną) interpretację tekstów sakralnych. Ten ostatni kierunek bada ezoteryczny sens tekstów. Ahmadou Bamba, należący do drugiego nurtu sufizmu, założył pierwsze bractwo „Sufi”, wywodzące się z czarnego środowiska afrykańskiego. Posiada on specyficzny charakter lokalny. C. A. Dièye określił tę drogę w sposób następujący: „Cheikh inauguruje w taki sposób nową erę w historii islamu i człowieka czarnego. Rzeczywiście, czarna ludność Senegalu musiała zazwyczaj jeździć do Mauretanii w poszukiwaniu nauczycieli duchownych. Ale Cheikh Ahmadou Bamba odwrócił tę rolę, będąc pierwszym czarnym przywódcą duchowym, za którym tłumnie szła ludność rasy białej, udowodnił, że wszyscy ludzie mają jedną duszę i pokonują siebie tylko przez bojaźń bożą, którą ofiarowują ich stwórcy”.
Główne zasady, na których opiera się Muridiyyah to: modlitwa, praca i pokora. Kryteria integracji drogi Muridiyyah mają trzy wymiary:
– emocje mistyczne, będące motorem wszelkiego szlachetnego czynu i wszelkiej działalności kolektywnej,
– praca indywidualna na rzecz konstrukcji społecznej
permanentna solidarność pod przewodnictwem wielkiego przewodnika (Szejcha).
Stolicą Muridiyyah jest miasto Touba – największy symbolem nauczania Ahmadou Bamby. Touba jest materializacją jego ambicji, miejscem, gdzie realizowana jest istota islamu, a mianowicie „Din – religia, Dawla – wspólnota, Dunja – świat”. Przyczyn niezwykłego rozwoju Touby z pewnością należy szukać w zamyśle jej założyciela, to jest wizji stworzenia modelu islamskiego miasta. Tłumaczy to wyjątkowy wymiar Touby w duchownej spuściźnie zwolenników drogi Muridiyyah.
Założyciel Touby – Ahmadou Bamba – w odzie poświęconej świętemu miastu pisze:
„Zrób z tego miejsca miejsce pobożności, nauki i religii. Niech będzie ono źródłem uniesienia.
Zrób z tego miejsca miejsce adoracji Allaha Miłosiernego i odrzucenia Szatana.
Zrób z tego miejsca miejsce nauczania, miejsce medytacji i miejsce zrozumienia.
Zrób z tej ziemi ziemię bogactw, ziemię bezpieczną, ziemię miłosierną, ziemię wiecznej obfitości.
Zbieraj w tym miejscu wszelkie dobra, pochodzące ze Wschodu, z Zachodu, z Północy, z Południa, z nieba, z ziemi.”
Ahmadou Bamba jest autorem wielu prac i opracowań w zakresie nauk religijnych, edukacji oraz wychowania. Napisał m.in. „Jawharu –n-Nafîs” Le Joyau Précieux (Klejnot wartościowy) – wierszowany wariant traktatu prawnego Al Akhdariego; „Mawâhibul Quddûs” Les Dons du Très-Saint (Dary Najświętszego) – wierszowany wariant księgi teologicznej Imama As-Sanusi pt. „Ummul Barâhin” la Source des Preuves (Źródła Dowodów); „Jadhbatu-c-cighar” L’Attirance des Adolescents (Przyciąganie Młodzieńców) – książka zawiera przede wszystkim artykuły poświęcone zagadnieniom wiary; „Mulayyinu-c-cudur” L’Adoucissement des Coeurs (Złagodzenie serc) wierszowany wariant „Bidayal Hidaya” Le Commencement de la Bonne direction (Początek Dobrego Kierunku) Imama Al Ghazali. Ponadto Ahmadou Bamba jest autorem poematu pt. „Munawwiru-c-cuddur”, L’Illumination des Coeurs, (Iluminacja serc), traktującego o perfekcjonizmie spirytualnym. W późniejszym okresie napisał także prace z dziedziny prawodawstwa, teologii, sufizmu, edukacji oraz z innych dziedzin nauki, takich jak np. gramatyka. Obecnie wszystkie jego manuskrypty znajdują się w bibliotece w Toubie (Biblioteka Khadimou Rassoul).
Kadirijja
Bractwo założone w XII wieku przez Abd al-Kadira al-Dżilaniego (zm. 1166), którego centrum znajduje się w Bagdadzie. W Senegalu główny ośrodek Kadirijja to Ndiassane (niedaleko Thies). Pierwszym propagatorem tego odłamu był Bekay al Kountiyou. Obecnie tą tariqa kierują jego następcy.
Lahiniya (Layene)
Założycielem był Libasse Thiaw (1843-1909), tytułowany Limamoulaye al Mahdiyou (le Messie – Zbawiciel). Zwolennicy tego bractwa skupieni są głównie w regionie Dakaru, zwłaszcza wśród grupy etnicznej Lebou.
Bara Ndiaye