Nazwa Angola pochodzi od imienia króla N’Gola, który w drugiej połowie XVI wieku był władcą ludu Mbundu zamieszkującego okolice dzisiejszej Luandy. N’gola rządził królestwem Ndongo, które zostało podbite i zniszczone przez Portugalczyków.
Okres kolonialny
Na terenie dzisiejszej Angoli przed okupacją kolonizatorską istniały trzy Królestwa: Kongo, Ndongo i Matamba. Królestwa Kongo rozpościerało się od terenu dzisiejszego Gabonu do rzeki Kwanzy na południu. W skład etniczny Angoli wchodzą plemiona Bantu: ludy Kimbundu, Bakongo, Ovimbindu, Lunda, Chokwe, Nganguela, Luvale, Mbundu, Lwuimbi, Luchaze, Kangala, Ovambo, Kwangali, Humbi i Helelo. Zajmowały się rolnictwem. Wszyscy płacili daniny dla swego Królestwa.
Kontakt z Portugalczykami nastąpił w wieku XV (1482 r.), pierwszym Portugalczykiem, który przypłynął do Królestwa Konga i dalej na południe do przylądka Frio był żeglarz Diogo Cão.
Portugalczycy, którzy w 1575 r. interweniowali zbrojnie w wojnie między Kongiem i Ndongo, a w 1576 r. założyli miasto Luanda, wykorzystali rywalizację między plemionami i rozszerzyli swoje panowanie. Miasto Benguela założyli w 1617 r.. Miasta te służyły jako baza do handlu niewolnikami. W XVI wieku Portugalczycy stopniowo opanowywali dzięki dyplomacji i wojnom tereny nabrzeżne. W okresie między 1641 r. i 1648 r. terytorium to przejęli Holendrzy. W roku 1648 r. Portugalczycy odzyskali luandyjską kolonię. Portugalczycy zaczęli przenikać w głąb kraju, gdzie w latach 1623-48 r. stoczyli wojnę z władczynią Ndongo, Anną Nzingą Mbandi i rozpoczęli podbój Królestwa Kongo i Ndongo. Podbój ten ostatecznie zakończył się w 1671 r. Jednakże tereny położone w głębi lądu aż do początków XX wieku nie były w pełni kontrolowane przez portugalską administrację. W 1951 r. kolonia została przekształcona w prowincję zamorską, zwaną Portugalską Afryką Zachodnią.
W XVIII wieku kolonia dzieliła się na 2 królestwa: Angolę i Benguelę, które zarządzane były przez generalnego gubernatora. Granica państwa Angola został ustalona na Konferencji w Berlinie (1884 -1885 r.), gdzie podzielono część Afryki pomiędzy europejskimi potęgami.
Między XVI a XIX wiekiem około 3 milionów Angolczyków zostało wysłanych jako niewolnicy do Brazylii i innych krajów w obu Amerykach, gdzie byli sprzedawani właścicielom wielkich plantacji. Podróż trwała około sześciu miesięcy. Mężczyźni, kobiety i dzieci przewożeni byli w ładowniach statków, w nieludzkich warunkach. Na początku prawie wszyscy umierali z głodu, kar i chorób. Większość prawdziwych Angolczyków zawsze była przeciwna niewolnictwu. W XVI wieku w Królestwie Konga pojawił się wielki bohater Bula Matadi, który stanął na czele powstania przeciwko temu procederowi. Angolczycy żyli pod władzę kolonizatorów 500 lat (1482-1975 r.).
Trudne lata walki o niepodległość
W 1951 r. Angola została połączona z Portugalią jako jej zamorska prowincja. Bezkompromisowość kolonizatora w utrzymaniu prowincji Angoli obudziła w 1961 r. organizowany przez UPA (Związek Ludzi Angoli) wielki ruch, którego celem była walka z Portugalczykami. Pojawiły się trzy partie różniące się od siebie zarówno etnicznie, jak i ideologicznie:
MPLA (Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli) – ruch marksistowski, inspirowany przez ZSRR, wywodzący się z plemienia Kimbundu,
FNLA (Narodowy Front Wyzwolenia Angoli) – ruch antykomunistyczny, wywodzący się z plemienia Bakongu,
UNITA (Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli) – wywodzący się z plemienia Ovimbundu, antykomunistyczny.
Dodatkowym problemem komplikującym sytuację Angoli była sprawa Kabindy. Jest to niewielka, lesista enklawa wielkości byłego województwa radomskiego o ludności około 100 tysięcy mieszkańców. W 1965 r. powstał FLEC (Front Wyzwolenia Enklawy Kabindy) z L. Ranque Franque na czele, dążący do oderwania roponośnej Kabindy od Angoli. Rywalizacja pomiędzy ruchami wyzwolenia przemieniła się w zbrojny konflikt. Po 14 – letniej wojnie partyzanckiej, w dniach od 10 do 15 stycznia 1975 r. przedstawiciele rządu portugalskiego i trzech ruchów angolskich: MPLA, FNLA i UNITA zebrali się w miejscowości Álvor w najbardziej na południu położonej prowincji Portugalii, Algarve,. Była to jedna z najbardziej strzeżonych konferencji na świecie. Słabe efekty tej konferencji były powodem wojny domowej trwającej do czasu ogłoszenia niepodległości.
Od lutego trwały walki, które przekształciły się w wojnę domową. W sierpniu FLEC ogłosił niepodległość Kabindy uznaną przez kilka państw. W dniu 11 listopada 1975 r. przewodniczący MPLA, Agostinho Neto, ogłosił powstanie Ludowej Republiki Angoli ze stolicą w Luandzie, obejmując stanowisko jej prezydenta. Tego samego dnia FNLA i UNITA utworzyły Ludowo-Demokratyczną Republikę Angoli ze stolicą w Nowej Lizbonie (obecnie Huambo), w której prezydentem został Holden Roberto, a premierem Savimbi. Konstytucja z 1975 r. wprowadziła jednopartyjny system polityczny wzorowany na państwach komunistycznych.
Większość Europejczyków i obcokrajowców wraz ze swoim dobytkiem uciekła przed wojną, jaka nastąpiła po odzyskaniu niepodległości, ale do początku 1976 r. MPLA uzyskała kontrolę nad całym krajem. Gdy w 1979 r. w Moskwie zmarł Agostinho Neto, prezydentem został José Eduardo Dos Santos. W latach 70. i 80. rząd partii MPLA otrzymał znaczną pomoc
od Kuby , ZSRR, podczas gdy USA początkowo popierały FNLA, a potem UNITA. Chociaż FNLA znacznie osłabła, UNITA uzyskała poparcie Republiki Południowej Afryki, która prowadziła własną kampanię przeciw SWAPO, namibijskiej partii liberalnej działającej w Angoli. W późnych latach 80-tych USA zapewniły militarną pomoc UNITA, żądając wycofania kubańskich żołnierzy i zakończenia wsparcia ze strony państw socjalistycznych. W wyniku negocjacji między Angolą, RPA, Kubą i USA wycofanie kubańskich żołnierzy rozpoczęło się w 1989 r.
Gdy José Eduardo Dos Santos wygrał wybory we wrześniu 1992 r., pierwsze wybory w kraju, UNITA przyniosła gwałtowne załamanie się procesu pokojowego. Jonas Savimbi rozpoczął zakrojone na szeroką skalę działania wojenne, w wyniku których do końca listopada około dwóch trzecich terytorium Angoli znalazło się pod kontrolą UNITA. Mimo to jednak cały czas trwały rozmowy między rządem i UNITA z udziałem przedstawicieli ONZ, podczas których obie strony głośno deklarowały swoje przywiązanie do porozumienia pokojowego (wspólna deklaracja José Eduardo Dos Santos i Jonasa Savimbiego z końca listopada). Tymczasem, wobec braku możliwości przeprowadzenia drugiej tury wyborów, José Eduardo Dos Santos objął urząd prezydenta, zaś parlament angolski rozpoczął funkcjonowanie bez deputowanych UNITA. Wiosną 2000 r. wojska angolskie rozpoczęły ofensywę we wschodnich prowincjach Bie i Moxico, zaś oddziały UNITA wzmogły wojnę partyzancką w całym kraju. Na przełomie września i października 2000 r. oddziały angolskie zajęły stolicę Moxico Cazombo, będącą jednocześnie ostatnią stolicą prowincji kontrolowaną przez UNITA. Po śmierci Jonasa Savimbiego przywódcy UNITA w lutym 2002 r. doszło do porozumienia pokojowego jego następców z rządem Angoli, które przewidywało przekształcenie UNITA w partię polityczną. Powstał wtedy rząd jedności narodowej, a przedstawiciele UNITA weszli do administracji państwowej, wcielając większość bojowników UNITA do armii rządowej. Po 27 latach wojny sytuacja w kraju uległa zmianie. Odbyły się wybory parlamentarne. Angola zmienia się.
Pedro Lwitu Bras Kabanje