Kongijski autor, Zamenga Batukezanga, napisał kiedyś: “Jak miotła wymiata brud za próg domu, tak literatura oczyszcza ludzkie dusze. Przypowieści, maksymy, piosenki, tańce – wszystko kręci się wokół człowieka, uczciwości i zasad moralnych. Bajka bez przysłów jest jak nóż bez ostrza”.
„Kto szuka miodu, musi mieć odwagę stawić czoła pszczołom. Nawet ryba, żyjąca w wodzie, jest cały czas spragniona”, mawiają ludzie w Kongo.
W piosence “Bana Lunda”, kongijski gwiazdor J-B Mpiana opisuje dylematy emigranta, który znalazł się w Angoli w poszukiwaniu diamentów i podkreśla, że on też zasługuje na szacunek. Jest przecież człowiekiem, pomimo, że jest obcy: „Gwiazda jest zawsze gwiazdą, a lampa pozostanie lampą”. Inny piosenkarz, Antonie Koffi Olomide śpiewa: „Jesteśmy dziećmi Boga, wszyscy jesteśmy grzesznikami, bogaci, czy biedni, kochajmy się, zamiast ze sobą walczyć”.
Kryzys tradycyjnej mądrości można zauważyć szczególnie w społecznościach, gdzie szybko rozprzestrzenia się konformizm, biernie akceptuje się nadużycia władzy, podporządkowuje się jedne grupy społeczne innym. A przecież „Wiedza jest jak ptak w lesie: jeden człowiek nie ma szans jej złapać” (Ewe). Warto też znaleźć humorystyczną stronę starej mądrości. „Nikt nie może odmówić ludziom prawa do śmiechu: Wódz ustala prawa, ale nie może zabronić śmiechu” (Ewe), a śmiech, żeby był zdrowy, musi być spontaniczny: „Nie ma radości w uśmiechu na siłę” (Logbara).
Niemniej jednak, nie można śmiać się zawsze i ze wszystkiego: “Pies nie cieszy się ze śmierci przyjaciela” (Logbara), a pewne rzeczy po prostu nie uchodzą: „Nie ucztuj po dwóch stronach noża” (Chagga). Gdzie znajdziemy prawdziwe szczęście? Na drugim świecie, w symbolicznym niebie: „Dobrzy ludzie idą tam i nie wracają – do lasu, gdzie dzieją się cudowne rzeczy” (Sakata).
I pamiętajmy: nawet przysłowia nie powinny być brane zbyt poważnie – „Jeśli chcesz żyć mądrze, ignoruj przysłowia, łącznie z tym” – powtarza się w wielu kulturach, od Zachodu po Daleki Wschód.
Marta Surowiec