Książka Renaty Díaz-Szmidt pt. “Muthiana orera, onroa vayi?” (Dokąd zmierzasz, piękna kobieto?) stanowi rozszerzenie i uzupełnienie czwartego rozdziału dysertacji doktorskiej, obronionej na Wydziale Neofilologii UW w maju 2008 roku, jako “Kształtowanie i wyrażanie tożsamości kobiecej w pisarstwie autorek mozambickich. Próba dialogu ze sztukami plastycznymi” (Construção e expressão da identidade feminina na literatura das mulheres moçambicanas e alguns diálogos interartísticos). Przedstawia twórczość pisarek mozambickich tworzących po 1975 r.: powieściopisarek Pauliny Chiziane, Lílii Momplé i Awaji Malunga oraz poetek Sónii Sultuane i Any Mafaldy Leite. Zdaniem autorki, są to najważniejsze, najbardziej reprezentatywne dla kultury Mozambiku i oryginalne pisarki w literackiej panoramie Afryki w okresie ostatnich lat.
Twórczość literacka Mozambijek oscyluje wokół problemów kobiet w Afryce: osobistych, rodzinnych, społecznych, politycznych i artystycznych, ukazuje opresję kobiety przez system patriarchatu i poligamię, domaga się autoafirmacji Afrykanki na rozmaitych poziomach jej egzystencjalnych i duchowych doświadczeń: w sferze uczuć, kobiecej seksualności, walki o wyzwolenie z niesprawiedliwego systemu społecznego, naznaczonego dziedzictwem kolonializmu i niewolnictwa. Dialektyczna tożsamość Afrykanki rodzi się w bólu: krzyż i kalwaria, udręczenie i wyzwolenie, walka kobiecej klasy społecznej i odwet wiejskiej lub miejskiej czarnej proletariuszki (lub Mulatki) na wyzbytym ze skrupułów, zdemoralizowanym „posiadaczu” kilku żon, o czym opowiada Niketche. “Historia poligamii” (2002) – najbardziej znana z powieści Chiziane, analizowana przez Renatę Díaz-Szmidt wespół z pozostałymi powieściami, także pozycją najnowszą, piątą już w dorobku mozambickiej pisarki pt.”Radosny śpiew kuropatwy” (2008).
Renata Díaz-Szmidt wychodzi z założenia, że nadeszła już pora, aby przerwać krąg ciszy i milczenia wokół kobiet piszących w Afryce po portugalsku. Proponuje więc uchwycenie konstrukcji tożsamości kobiecej w twórczości pisarek mozambickich, posiłkując się szeroko rozumianymi studiami kulturowymi, gender studies, socjologią i antropologią oraz naukami i metodami pokrewnymi.Książka Renaty Díaz-Szmidt to wielobarwny, błyskotliwy esej-exemplum przydatności badań interdyscyplinarnych dla tworzenia podstaw konstrukcji tożsamości i samoświadomości grupy społecznej podwójnie niejako skazanej na milczenie i jeszcze nie na dobre obecnej w zachodnim kanonie – ze względu na płeć i kolor skóry.
Nowatorska, oryginalna i samodzielna monografia kobiecego pisarstwa w Mozambiku jest tym bardziej cenna, że tożsamość Mozambijek – podobnie jak i narodu mozambickiego – pozostaje nadal in statu nascendi, wymyka się europejskiemu instrumentarium pojęciowemu, a nawet szerokiemu „zestawowi” klasyków euro-amerykańskich studiów kulturowych. To literacki, kobiecy centon. Renata Díaz-Szmidt, niczym współczesna Arachne, nanizuje odważnie prawie nieznane w Polsce dotąd nazwiska, terminy, pojęcia i postawy badawcze (np. „czarny feminizm”), odważnie i bezkompromisowo „tkając” swój znakomity, kobiecy i zaangażowany społecznie dyskurs analitycznointerpretacyjny. Aby stać się w końcu „jedną z nich” – kobietą piszącą o artystycznym doświadczeniu innych kobiet. Pozwala to żywić nadzieję na kontynuację badań nad twórczością kobiet Afryki luzofońskiej w przyszłości, bowiem – jak twierdzi autorka – współczesna kobieta odkrywając swą tożsamość, staje się świadoma drzemiącej w niej ogromnej siły zdolnej odmienić ją samą, otoczenie i świat.
Anna Kalewska
Wieczór autorski poświęcony książce Renaty Diaz-Szmidt o mozambickiej pisarce Paulinie Chiziane odbędzie się 21 stycznia w Pałacu Blanka w Warszawie, przy ulicy Senatorskiej, początek g. 17. Polecamy!