Jest najbardziej znanym Afrykańczykiem na świecie. Reprezentuje Afrykę nie tylko jako były prezydent RPA, ale ambasador kontynentu, który musiał zrzucić z siebie jarzmo kolonializmu. Jego nazwisko budzi powszechny szacunek. W tym roku obchodzi swoje dziewięćdziesiąte urodziny.
Początek
Urodził się 18 lipca 1918 roku w małej wsi Mvezo. Jest synem Henry’ego Mgadla Mandeli z ludu Thembu – jego ojciec należał do lokalnej dynastii królewskiej. Był jednym z trzynaściorga dzieci Henry’ego Mandeli i jego trzeciej żony, Nosekeni Fanny. Pierwsze imię, które otrzymał Nelson Mandela, brzmiało Rolihlahla, czyli „ten kto ciągnie gałąź drzewa”. W 1927 roku, kiedy Mandela miał 9 lat, jego ojciec zmarł na gruźlicę.
Podstawy wykształcenia Mandela odebrał w miejscowej szkole misyjnej. To w niej nadano mu imię Nelson, na cześć admirała Royal Navy, Horatio Nelsona. Nowe imię było łatwiejsze – niż Rolihlahla – do wymówienia dla szkolnego nauczyciela. Co ciekawe, Mandela był pierwszym członkiem rodziny, który chodził do szkoły. Naukę kontynuował też później, aby trafić na studia do University College of Fort Hare. Tam poznał swojego wieloletniego przyjaciela, Olivera Tambo, późniejszego działacza ruchu anty-apartheidowskiego. Wraz z nim wziął udział w proteście przeciwko zasadom obowiązującym na tamtejszej uczelni, za co został z niej wyrzucony.
Razem z kuzynem Justice uciekł do Johannesburga. Chciał ten w sposób uniknąć zaaranżowanego małżeństwa. Przez krótki czas pracował jako strażnik w kopalni. W 1941 roku został przedstawiony Walterowi Sisulu. To on pomógł Mandeli w dostaniu posady w firmie prawniczej. Rok później Mandela otrzymał licencjat University od South Africa (Unisa). Jednak nie zakończył na tym swojej przygody z nauką. Studiował dalej, aby zdobyć wykształcenie prawnicze. To właśnie wtedy Mandela zaangażował się w politykę i został członkiem African National Congress (ANC) (1943). Poznał też przyszłych aktywistów, którzy tak jak on podjęli walkę z apartheidem – Joe Slovo, Harry’ego Schwarz i Ruth First. W tamtym okresie Mandela mieszkał na przedmieściach Johannesburga, w townshipie Alexandra.
Jednak nie tylko polityką żył Mandela. W domu Sisulu spotkał swoją pierwszą żonę Evelyn Mase. „Była cichą, piękną dziewczyną z prowincji” – wspominał. Kilka miesięcy od pierwszego spotkania, wziął z nią ślub. Para Nelson i Evelyn doczekała się czterech dzieci: Thembikile (1946), Makaziwe (1947), Makgatho (1951) i Makaziwe (1954). Tyle, że w cztery lata po urodzeniu ostatniego dziecka, Mandela rozstał się z Evelyn.
Kiedy kończyła się druga wojna światowa, Mandela wraz z grupą młodych działaczy ANC postanowił przekształcić ruch w bardziej radykalną organizację o charakterze masowym. Młodym – jednym z nich był Mandela – nie podobał się sposób prowadzenia polityki przez ówczesne przywództwo Kongresu. Taktyka działania zgodnego z konstytucją, poprzez wysyłanie petycji, wydawała się im za mało efektywna. Ich poglądy kształtował afrykański nacjonalizm. Zamierzali walczyć o prawo do samostanowienia. W rezultacie tej ideologicznej secesji, we wrześniu 1944 roku, powstał African National Congress Youth League (ANCYL).
W tym ruchu “młodych” wyróżniał się właśnie Mandela, który w 1948 roku został wybrany sekretarzem Ligi. Rozpoczynał się nowy okres w życiu późniejszego prezydenta RPA.
Polityka
W wyborach z 1948 roku zwycięzcą okazała się zdominowana przez białych mieszkańców Afryki Południowej, National Party. Kładła ona nacisk na potrzebę prowadzenia polityki segregacji rasowej. Takiemu kursowi politycznemu sprzeciwiło się ugrupowanie, z którym był związany Mandela. Na przełomie lat 40-tych i 50-tych Mandela chciał wzorować się na postaci Mahatmy Gandhiego i jego filozofii biernego oporu. Im bardziej dyskryminująca stawała się polityka wobec nie-białych Południowoafrykańczyków, tym większa była skala tego oporu. Na początku metody tego oporu dopuszczały bojkot, strajk, obywatelskie nieposłuszeństwo i wreszcie odmowę współpracy.
W 1952 roku ANC rozpoczął swoją kampanię oporu wobec dyskryminującego systemu prawnego w południowej Afryce. Kampanii przewodził właśnie Mandela. Chodziło o jak najbardziej masowe okazywanie nieposłuszeństwa władzom reprezentowanym przez National Party. W ten sposób czarni Afrykańczycy mogli zaprotestować przeciwko polityce apartheidu. Za przewodzenie kampanii Mandela trafił do sądu i został skazany na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu.
Zamieszanie nie przeszkodziło Mandeli w otworzeniu własnej kancelarii prawniczej. Mandela prowadził ja wspólnie z Tambo. Była to pierwsza kancelaria prawnicza należąca do czarnych Południowoafrykańczyków w Johannesburgu. Jednak wkrótce ówczesne władzy dały do zrozumienia Mandeli, że nie chcą widzieć jego kancelarii w mieście.
W 1953 roku ANC wiedział, że może zostać zdelegalizowany. Mandela otrzymał zadanie przygotowania partii do jej ewentualnego przejścia do działalności podziemnej. Wczesne lata 50-te były okresem coraz większego angażowania się Mandeli w życie polityczne. Pomimo zakazu uczestniczenia w jakichkolwiek zgromadzeniach, Mandela brał aktywny udział w powstaniu Freedom Charter, dokumentu podpisanego przez ANC, który domagał się zniesienia apartheidu i poszanowania dla demokracji i praw człowieka.
Nastąpił też zwrot w życiu osobistym Mandeli. Pod koniec lat 50-tych rozpadło się jego pierwsze małżeństwo. Drugą wybranką serca Mandeli została Nomzamo Winnie Mandela.
Nielegalny
Przełomowy okazał się rok 1960. To wtedy doszło do masakry czarnych Południowoafrykańczyków w Sharpeville. W rezultacie tych wydarzeń ANC został zdelegalizoway. Na czoło partii wysunął się Nelson Mandela. W marcu 1961 roku doszło do konferencji ANC w Pietermaritzburgu. Mandela wezwał na niej do walki z systemem segregacji rasowej.
Były to czasy, kiedy Mandela musiał ukrywać się przed policją. To dlatego nie mógł przebywać ze swoją drugą żoną, Winnie i dwójką ich wspólnych dzieci, Zenani i Zindzi. Przemieszczając się z miejsca na miejsca, bardzo często udawał zwykłego robotnika i przyjmował różne tożsamości. Wszystko po to, aby uniknąć aresztowania przez policję.
W ten sposób Mandela objechał prawie cały kraj. Powoli dojrzewał w nim pomysł powołania uzbrojonych oddziałów i zmiana dotychczasowej taktyki walki o kraj bez apartheidu. W rezultacie powołał sekcję zbrojną ANC o nazwie Umkhonto we Sizwe. Celem tej organizacji było przygotowanie walki zbrojnej. Jednak zanim doszłoby do powstania przeciwko apartheidowi, bojówka związana z ANC miała dokonywać sabotażu i podkładać bomby w instytucjach i miejscach związanych z apartheidowskim reżimem.
W 1962 roku Mandela opuścił swoją ojczyznę i udał się w podróż jako David Motsamayi. Podczas kilku miesięcy spędzonych zagranicą został ciepło przyjęty przez afrykańskich polityków reprezentujących Tanzanię, Sierra Leone, Senegal i Ghanę. W Etiopii przemówił do przedstawicieli ruchu niepodległościowego Afryki Wschodniej i Środkowej – Conference of the Pan African Freedom Movement of East and Central Africa. Podczas tej podróży odwiedził też Londyn. W drodze powrotnej spotkał się z przyszłymi bojownikami Umkhonto we Sizwe, którzy jechali do Addis Abeby na szkolenie wojskowe.
Więzień 466/64
Wkrótce po powrocie do południowej Afryki Mandela został aresztowany. Oskarżono go o nielegalny wyjazd z kraju i zachęcanie do strajku. Mandela postanowił bronić się sam. Uznał, że nie dotyczą go prawa stworzone przez białych, skoro dyskryminują one czarnych Południowoafrykańczyków. W rezultacie Mandela został skazany na pięć lat więzienia i przetransportowany do więzienia na Robben Island. Jednak w lipcu 1963 roku, Mandelę przewieziono do Pretorii. Okazało się, że południowoafrykańskie władze planowały jeszcze większy proces, w którym oskarżonym nie będzie tylko Mandela, ale też pozostający na wolności członkowie bojówki ANC. Zostali oni złapani w swojej kryjówce na Liliesleaf w Rivonii.
Proces nazwany od miejsca, gdzie schwytano działaczy ANC, tzw. Rivonia Trial (1964), zakończył się skazaniem Mandeli na dożywotnie więzienie. Mandela odpowiadał za akty sabotażu i przygotowywanie inwazji obcych państw na południową Afrykę. W ten sposób znów znalazł się na Robben Island. Otrzymał numer 466/64 – pierwsze trzy cyfry oznaczały numer więźnia, a dwie ostatnie rok, w którym zaczynał odbywanie kary w więzieniu. Z tym numerem Mandela odsiedział ćwierć wieku.
Mandela znalazł się wśród czarnych więźniów, bo w południowoafrykańskich więzieniach też obowiązywał system segregacji rasowej. A ponieważ był też więźniem politycznym, został oddzielony od zwykłych przestępców. Miał prawo do jednej wizyty i jednego listu raz na pół roku.
Podczas odsiadki Mandela podjął studia korespondencyjne i w ten sposób ukończył prawo na University of London. Z czasem jego wpływ na więźniów, którzy trafiali do Robben Island za walkę z apartheidem, stawał się tak wielki, że południowoafrykańskie władze postanowiły przenieść go do innego zakładu karnego. Tym bardziej, że więzienie Robben zaczęło być nazywane uniwersytetem Mandeli.
Dlatego w 1982 roku trafił do więzienia Polsmoor. Trzy lata później apartheidowskie władze zaproponowały mu warunkowe zwolnienie, jeśli zrezygnuje z pomysłu walki zbrojnej. Jednak on sam nie chciał zgadzać się na żadne warunki, dopóki znajdował się w więzieniu, podobnie jak inni działacze ANC.
Pomimo odmowy, w listopadzie 1985 roku, doszło do pierwszego spotkania Mandeli z południowoafrykańskimi władzami. Miało ono miejsce w szpitalu, gdzie Mandela trafił na zabieg prostaty. Przygotowało ono grunt do dalszych negocjacji. Tym bardziej, że rosła presja wspólnoty międzynarodowej na rząd południowej Afryki, aby uwolnił Mandelę. Momentem przełomowym okazała się nominacja nowego prezydenta, Frederika Willema de Klerka. W lutym 1990 roku postanowił on wypuścić Mandelę z więzienia.
Prezydent
Zaraz po zwolnieniu Mandela przejął przywództwo nad ANC i przez następne trzy lata prowadził negocjacje z de Klerkiem. W ich rezultacie doszło do pierwszych wyborów, w których udział wzięli wszyscy Południowoafrykańczycy bez względu na kolor skóry. Za działania na rzecz zakończenia apartheidu Mandela i de Klerk zostali wyróżnieni pokojową nagrodą Nobla.
Pomimo, że wciąż dochodziło do aktów przemocy, pierwsze wolne wybory odbyły się 27 kwietnia 1994 roku. Wygrał w nich ANC, zdobywając 62 procent głosów. Mandela jako lider Kongresu został prezydentem, natomiast jego zastępcami byli de Klerk i Thabo Mbeki. W tym samym roku została opublikowana słynna autobiografia Mandeli „Long Walk to Freedom”
Mandela-prezydent rozpoczął proces integracji społeczeństwa, które zostało podzielone przez lata apartheidu. Próbował to zrobić różnymi sposobami. Jednym najgłośniejszych wydarzeń był międzynarodowy puchar rugby, który odbył się w RPA, w 1995 roku. Kiedy południowoafrykańska reprezentacja rugby, tradycyjnie zarezerwowana dla białych, wygrała finał, Mandela założył jej koszulkę.
W 1998 roku Mandela obchodził swoje 80. urodziny. Przy tej okazji ożenił się po raz trzeci. Tym razem jego wybranką była Graca Machel, wcześniej żona mozambickiego prezydenta, Samora Machela.
Emerytura
W 1999 roku Mandela skończył swoją kadencję i postanowił odejśc na polityczną emeryturę. Zastąpił go Thabo Mbeki, przejmując fotel prezydenta. W 2001 roku lekarze zdiagnozowali u Mandeli raka prostaty. Postępujący wiek sprawił, że Mandela mając 85 lat, wycofał się także z życia publicznego.
Pomimo to wciąż wspierał duże inicjatywy charytatywne takie jak „Make Poverty History”. W lipcu 2007 roku powołał tzw. „Starszyznę”, grupę zrzeszającą znanych polityków i działaczy społecznych, którzy mają rozwiązywać konflikty na całym świecie. Od czasu odejścia na emeryturę Mandela nadal zajmuje głos w sprawach dotyczących praw człowieka. Krytykował amerykańską inwazję w Iraku i prezydenta Zimbabwe, Roberta Mugabe.
Mandela zaangażował się też w walkę z AIDS. W tym celu wsparł kampanię 46664, której nazwa wzięła się od jego numeru więziennego. W ramach tej inicjatywy odbywają się koncerty charytatywne. Dochód z nich jest przekazywany na działania przeciwko AIDS.
18 lipca 2008 roku Mandela będzie obchodził swoje 90. urodziny. Ci, którzy chcą złożyć mu życzenia mogą to zrobić na naszej stronie.
Zespół Afryka.org