Chociaż wiele mówi się o niedożywionych i ubogich dzieciach Afryki na południe od Sahary, wciąż nie udaje się na stałe poprawić ich losu. Fakt, że gdzieś w Afryce głoduje dziecko, wynika z trudności, z jakimi zmagają się dorośli mieszkańcy kontynentu afrykańskiego. Poprawa losu dzieci Afryki zależy od sytuacji, w jakiej znajdują się ich rodzice, i nastąpi, jeśli uda się zrealizować Milenijne Cele Rozwoju.
Milenijne Cele Rozwoju (ang. Millennium Development Goals, MDG) zostały przyjęte w Deklaracji Milenijnej przez przywódców 189 państw na szczycie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2000 roku. Osiem Milenijnych Celów stanowi zobowiązanie społeczności międzynarodowej do redukcji ubóstwa i głodu, zapewnienia równego statusu kobiet i mężczyzn, poprawy stanu zdrowia, poprawy stanu edukacji, walki z AIDS, ochrony środowiska naturalnego, a także zbudowania globalnego partnerstwa między narodami na rzecz rozwoju. Został również jasno określony termin realizacji Celów, przewidziany na 2015 rok. (źródło www.polskapomoc.gov.pl).
CEL 1: Wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu poprzez zmniejszenie o połowę liczby ludzi, których dochód nie przekracza jednego dolara dziennie.
Według raportu ONZ z 2009 roku poświęconego Milenijnym Celom Rozwoju, aż 51 procent mieszkańców Afryki na południe od Sahary żyje za mniej niż 1,25 dolara (USD) dziennie.* Wynik ten poprawił się o 6 procent w stosunku do danych z lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy wynosił 57 procent. Do realizacji Celu 1 w Afryce subsaharyjskiej wciąż jest bardzo daleko.
Jeżeli porównamy te dane ze strukturą wiekową mieszkańców najludniejszego kraju Afryki, Nigerii, gdzie aż 41,8 procent stanowią osoby w wieku poniżej 14 lat, statystyki zaczną przemawiać na niekorzyść afrykańskich dzieci. To one są największymi ofiarami ubóstwa i głodu. Bez poprawy sytuacji afrykańskich rodzin trudno będzie zrealizować Cel 1. Jego osiągnięcie będzie również zależało od realizacji pozostałych Milenijnych Celów Rozwoju. Niepokojące są też dane dotyczące osób zatrudnionych. Więcej niż połowa mieszkańców Afryki subsaharyjskiej aktywnych zawodowo żyje w skrajnym ubóstwie, co jest rezultatem skrajnie niskiego dochodu.
ONZ przewiduje dalszy wzrost liczby osób żyjących w skrajnym ubóstwie w krajach Afryki na południe na Sahary w związku z globalnym kryzysem finansowym. Należy też pamiętać, że między poszczególnymi krajami Afryki istnieją duże różnice. Sytuacja dzieci w ogarniętej konfliktem wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga wygląda zupełnie inaczej niż w stosunkowo zamożnej Botswanie.
Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w Afryce Północnej, gdzie zaledwie 3 procent osób żyje za mniej niż 1,25 USD.
W Afryce na południe od Sahary źle wyglądają statystki dotyczące liczby niedożywionych osób. Odnotowano zaledwie trzyprocentowy spadek w stosunku do 32 procent w latach dziewięćdziesiątych. 28 procent afrykańskich dzieci w wieku poniżej pięciu lat miało niedowagę.
CEL 2: Zapewnienie powszechnego nauczania na poziomie podstawowym poprzez zapewnienie wszystkim chłopcom i dziewczętom możliwości ukończenia pełnego cyklu nauki na poziomie podstawowym.
Dostęp do edukacji na poziomie podstawowym jest jednym z celów, które wydają się coraz bliższe osiągnięcia. W Afryce odnotowano wzrost o 15 procent dzieci przyjętych do tych szkół (z 58 procent w 2000 roku do 74 procent w 2007 roku). Jednak podstawowym problemem pozostaje odsetek dzieci, które nie chodzą do szkoły. 8 procent z nich porzuciło naukę na poziomie podstawowym po jej rozpoczęciu, 29 procent zacznie naukę później niż powinno, a 65 procent najprawdopodobniej nigdy jej nie zacznie (dane z 2006 roku). Tak niekorzystne dane wiążą się z danymi dotyczącymi ubóstwa i głodu. Dzieci nie idą do szkoły, bo najczęściej nie stać na to ich rodziców. Do tego dochodzą niedomagania systemu szkolnictwa w Afryce subsaharyjskiej, który jest niewystarczająco dofinansowany, co zaniża poziom nauczania i sprawia, że dzieci kończące szkołę nie wynoszą z niej prawie żadnej wiedzy. Według danych z 2004 roku Afryka na południe od Sahary potrzebuje dodatkowych 3,8 milionów nauczycieli. Wszyscy oni powinni być zatrudnieni do 2015 roku, aby udało się zbliżyć do osiągnięcia Celu 2.
CEL 3: Promocja równości płci i awans społeczny kobiet poprzez wyeliminowanie nierównego dostępu płci do pierwszego i drugiego szczebla edukacyjnego do 2005 roku, a na wyższych szczeblach do 2015 roku.
W przypadku afrykańskich dzieci kwestia promocji równości płci i awansu społecznego kobiet dotyczy przede wszystkim likwidacji nierównego dostępu płci do szkoły. W 1999 roku na 100 chłopców w szkole podstawowej przypadało 85 dziewczynek. Osiem lat później było to 90 dziewczynek na 100 chłopców. W przypadku szkół odpowiadających polskiemu gimnazjum, dziewczynek jest jeszcze mniej, odpowiednio 82 dziewczynki na 100 chłopców w 1999 roku i 79 dziewczynek na 100 chłopców w 2007 roku. W szkołach powyżej drugiego poziomu nauczania było jeszcze gorzej. W 1999 roku było to zaledwie 69 dziewczynek na 100 chłopców, a w 2007 roku 67 na 100. Statystyki dla Afryki subsaharyjskiej są jeszcze mniej korzystne, jeśli uwzględnimy pochodzenie ze wsi bądź miasta. Na terenach wiejskich zaledwie 39 procent dziewczynek uczęszczało do szkoły wobec 45 procent chłopców, a w miastach 59 procent wobec 60 procent. Jeśli uwzględnimy dodatkowo status materialny rodzin, w których wychowują się afrykańskie dzieci, liczba dziewczynek uczęszczających do szkoły jest najmniejsza w przypadku najuboższych rodzin (zaledwie 24 procent).
CEL 4: Ograniczenie umieralności dzieci poprzez zmniejszenie o dwie trzecie wskaźnika umieralności dzieci w wieku do 5 lat.
Osiągnięcie Celu 4 mogłoby zmienić niekorzystne statystyki dla Afryki subsaharyjskiej. Należy jednak pamiętać, że wysoka śmiertelność wśród dzieci to rezultat ubóstwa i głodu, ale także rozprzestrzenia się groźnych chorób. W Afryce na południe od Sahary aż 145 dzieci na 1000 umiera przed ukończeniem 5 roku życia – w sumie 4,6 milionów dzieci (dane z 2007 roku). Jest to największa liczba zgonów w tej kategorii wiekowej na świecie. Pomimo że odnotowano poprawę w stosunku do 1990 roku – wtedy umierało 183 dzieci – wciąż jest daleko do osiągnięcia Celu 4 i zredukowania liczby zgonów o połowę. Mimo to w opinii autorów raportu ONZ z 2009 roku wciąż istnieje szansa na poprawę tej sytuacji. Stosowanie profilaktyki antymalarycznej, upowszechnianie się metod zapobiegania zakażeniu płodu przez matkę żyjącą z wirusem HIV oraz zwiększenie liczby szczepień mogą sprawić odwrócenie niekorzystnego trendu.
CEL 5: Poprawa opieki zdrowotnej nad matkami poprzez zmniejszenie o trzy czwarte wskaźnika umieralności matek.
Liczba zgonów kobiet w Afryce subsaharyjskiej jest również wysoka. Na 100 000 porodów w 2007 roku 900 skończyło się śmiercią matki. Nie nastąpiła w tym przypadku prawie żadna poprawa – w 1990 roku było to 920 zgonów na 100 000 porodów. W tej sytuacji Cel 5, który zakłada redukcję wskaźnika umieralności do 200 zgonów na 100000 porodów w 2015 roku, może nie zostać zrealizowany. Duża liczba zgonów wśród matek ma związek z ich wiekiem. W 2006 roku na 1000 porodów 123 miały miejsce w przypadku bardzo młodych kobiet, w wieku 15-19 lat. Tak wysoką umieralność i młody wiek matek tłumaczy po części brak dostępu do edukacji na poziomie podstawowym.
CEL 6: Ograniczenie rozprzestrzeniania się HIV/AIDS, malarii i innych chorób poprzez powstrzymanie rozprzestrzeniania się HIV/AIDS i ograniczenie nowych zakażeń, powstrzymanie rozprzestrzeniania się malarii i innych groźnych chorób oraz ograniczenie nowych zachorowań.
HIV/AIDS oraz malaria kojarzą nam się przede wszystkim z Afryką. Dwie trzecie z około 30 milionów osób żyjących z HIV/AIDS mieszka właśnie w Afryce na południe od Sahary. Winny jest temu niski poziom wiedzy wśród mieszkańców kontynentu afrykańskiego na temat HIV/AIDS, co wynika z dostępności do edukacji na poziomie podstawowym i jakości nauczania. Innym problemem jest zjawisko osierocania dzieci przez rodziców umierających z powodu AIDS. Spośród 15 milionów dzieci, których co najmniej jeden rodzic jest zarażony wirusem HIV, aż 12 milionów mieszka w Afryce (dane z 2007 roku). Najwyższy odsetek dzieci, które straciły co najmniej jednego z rodziców jest w Lesoto – 28 procent, Zimbabwe – 24 procent i Suazi – 23 procent. Nadzieją na odwrócenie tego trendu jest zwiększenie dostępności do leków antyretrowirusowych.
Na polu walki z malarią odnotowano jednak poprawę. Chociaż wciąż prawie milion osób, w większości dzieci, umiera rocznie na malarię w Afryce subsaharyjskiej, udało się zwiększyć liczbę moskitier, pod którymi śpią afrykańskie dzieci. Szacuje się, że w 2000 roku zaledwie 2 procent najmłodszych Afrykańczyków i Afrykanek spało pod moskitierami. Sześć lat później było to już 20 procent. Najwyższy wzrost liczby dzieci w wieku poniżej pięciu lat śpiących pod moskitierami odnotowała Ruanda – z 4 procent w 2000 do 56 procent w 2008 roku.
CEL 7: Stosowanie zrównoważonych metod gospodarowania zasobami naturalnymi poprzez uwzględnienie zasad zrównoważonego rozwoju w krajowych strategiach i programach, stosowanie metod hamujących zubożenie środowiska naturalnego. Zmniejszenie o połowę liczby ludzi pozbawionych stałego dostępu do czystej wody pitnej. Do 2020 roku osiągnięcie znacznej poprawy warunków życia przynajmniej 100 milionów mieszkańców slumsów.
Zrównoważony rozwój jest niezwykle istotnym elementem dla poprawy warunków, w jakich żyją afrykańskie dzieci. Afryka subsaharyjska jak nigdy dotąd odczuwa zmiany klimatu. Paradoksalnie, kontynent afrykański, dotkliwie odczuwający jego ich skutki, jest w najmniejszym stopniu odpowiedzialny za emisję dwutlenku węgla, głównego sprawcy globalnego ocieplenia. Zmiany klimatu odpowiadają za susze i inne anomalie pogodowe, które w pierwszej kolejności dotykają mieszkańców terenów wiejskich, zajmujących się uprawą roli bądź hodowlą zwierząt. A to z kolei ma wpływ na poziom życia afrykańskich dzieci. Wciąż konieczne jest zwiększenie dostępności do bezpiecznej dla zdrowia wody pitnej. Innym problemem do rozwiązania pozostaje poprawa warunków życia mieszkańców ubogich dzielnic w afrykańskich miastach. Afryka subsaharyjska ma wciąż najwyższy procent mieszkańców miast żyjących w slumsach. W 1990 roku było to 71 procent mieszkańców miast, zaś w 2005 roku 62 procent. Złe warunki życia w miejskich aglomeracjach Afryki odpowiadają za zjawisko dzieci ulicy, których liczba rośnie wraz z rosnącą liczbą ich mieszkańców.
CEL 8: Stworzenie globalnego partnerskiego porozumienia na rzecz rozwoju poprzez wypracowanie dostępnego dla wszystkich, opartego na jasnych przepisach, przewidywalnego i nikogo nie dyskryminującego systemu handlowo-finansowego, zobowiązanie uczestników systemu do podejmowania działalności promującej dobre praktyki rządzenia, rozwój i ograniczanie ubóstwa, uwzględnienie szczególnych potrzeb państw najsłabiej rozwiniętych, wyspiarskich i śródlądowych (zwłaszcza zwiększenie dostępu do rynków krajów rozwiniętych, redukcję długów, zwiększenie pomocy rozwojowej), wypracowanie strategii na rzecz zapewnienia pracy młodemu pokoleniu, zwiększenie dostępu do leków dla krajów rozwijających się oraz umożliwienie im korzystania z dobrodziejstw nowoczesnej technologii.
Los afrykańskich dzieci i realizacja poprzednich siedmiu celów zależą od osiągnięcia Celu 8. Doświadczenia z ostatnich dwóch dekad podważyły skuteczność dotychczasowych form pomocy Afryce, obliczonych na krótkofalowe i doraźne działania. Przyszłością jest pomoc rozwojowa, która nie będzie przyjmowała formy interwencji bogatszych państw w strefie, gdzie panuje klęska głodu lub trwa konflikt, ale zapewni trwały rozwój kadr, infrastruktury i edukacji w Afryce. Tworzenie nowych miejsc pracy, redukcja długów, sprawiedliwy handel z krajami Afryki subsaharyjskiej, wszystko to, co będzie służyć poprawie warunków życia mieszkańców kontynentu afrykańskiego, wpłynie na los dzieci Afryki. Milenijne Cele Rozwoju są jednym z pomysłów na to, jak tym dzieciom pomoc, nie ograniczając się do filantropii, lecz idąc znacznie dalej, ku wyrównaniu poziomu życia między bogatą Północą a ubogimi krajami Południa, do których zalicza się duża część krajów Afryki położonych na południe od Sahary.
mgr Paweł Średziński
*Do opracowania tekstu wykorzystano dane z raportu ONZ opublikowanego w lipcu 2009 roku – „The Millennium Development Goals Report 2009″, New York 2009.